1. “Uit het leven en levenswerk van J. van Dijk Mzn”, 1917 door dr. G.A. Wumkes
2. “Zondagsscholen in de regio Doetinchem”, Kronyck 71, maart 1994 
   door G.J. van Roekel
3. “Van zondagsschool tot kindernevendienst” , 28 april 1985 
   door Ch. Jansen en H.J. Simmelink
4. Interview op 17 april 2004 met de heer A.G. Kraaijenbrink, door Frits Schultheiss en Dick Hartemink
5. Interview op 16 juni 2004 met de heren H. Hebbink en G.H. Toonk, door Frits Schultheiss en Eef Oosterink
6. Interview op 16 april met de heer A. Bouman, door Frits Schultheiss en Dick Hartemink
7. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met mevrouw T. Loman, door Frits Schultheiss
8. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met de heer G.J. Kemper door Frits Schultheiss
9. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met de heer D.G. Vervelde, door Frits Schultheiss
10. Interview op 16 april met de heer H. Kuenen (Heidenhoek) door Frits Schultheiss en Dick Hartemink

Er waren vier Zondagsscholen in de buurt van het dorp Zelhem. Ze staan aan de Garvelinkweg, Enkweg, Turfweg in de IJzervoorde en aan de Goorstraat in de Slangenburg.

In 1890 waren er negen zondagsscholen in de regio Doetinchem, alle gesticht door ds. Van Dijk, die samen de afdeling Doetinchem der Nederlandse Zondagsschool-Vereniging vormden, vanaf 1894 genaamd “Josia”. Josia had in 1934 11 zondagsscholen met 17 klassen en ongeveer 500 leerlingen. Aanvankelijk kwamen de kinderen bij elkaar in boerenkeukens. Daar gaven de kwekelingen van Ruimzicht les op zondagmorgen. Deze “jongeheren” volgden het gymnasiaal onderwijs ter voorbereiding van hun studie voor predikant te Utrecht. Ruimzicht in Doetinchen is als internaat door ds. Van Dijk in september 1872 in gebruik genomen met 72 kwekelingen. Op 1 juni 1890 werd Ruimzicht bewoond door ruim honderd kwekelingen.

Zondagsschool Josia in de Heidenhoek

Zondagschool in de Heidenhoek aan de Garvelinkweg 6, gebouwd in 1926.

Foto uit collectie Eef Oosterink

De heer Henk Kuenen vertelt over deze zondagsschool: de school is gebouwd in 1926. In 1937 is de heer Kuenen van de zondagsschool af gegaan. Hij heeft wel altijd de kachel aangemaakt, samen met zijn medecommissieleden Boeyink, Eelderink, Luesink en Oosterink (bron: G.J. van Roekel). Onder andere ds. Wiersma en ds. Gorselinga hebben les gegeven. De heer Kuenen heeft een foto uit 1937 van de klas, een foto uit 1966 en een krantenartikel van september 1998 (10).
De ds. Van Dijk stichting heeft het schooltje gebouwd. De grond hiervoor heeft de heer Boeyink geschonken. Het schooltje zat in het begin altijd vol, maar later niet meer. De zondagsschoollessen zijn gestopt in 1987/1988, nu heeft de heer Peters uit Aalten het gebouwtje in gebruik als zomerhuisje.

Zondagsschool “Wassinkbrink” aan de Enkweg

De zondagsschool is in 1916 bij fam. Eelderink (boerderij “Bleumink”, Boeninksteeg 12, boerderij van een tante van de heer A.G. (Anton) Kraaijenbrink, Wassinkbrinkweg 5) begonnen. In 1926, bij de geboorte van Anton waarbij zijn moeder in het kraambed is overleden, is de zondagsschool in boerderij “Croüpin”, Enkweg 5 voortgezet.
De zondagsschool vond plaats in de keuken van boerderij “Croüpin”. Hiervoor werden de kokosmatten, die de mooie granieten vloer beschermden, weggehaald en werden de lange banken en het orgel geplaatst. Op het laatst waren in deze ruimte van circa 5x6 m wel 30 kinderen aanwezig. Studenten van “Ruimzicht” te Doetinchem, zoals F.H. Scheffer, Tabe Feenstra en Hans Blankenstein, leidden de zondagsschool. Ook meester Hendriksen van de Looschool heeft les gegeven in het schooltje.
De heer Hebbink vertelt nog de volgende anekdote: er was eens een student die zijn naam niet wilde zeggen voor de groep kinderen met een leeftijd tussen 5 en 15 jaar. Zijn naam was Poepjes!

Direct na de oorlog, omstreeks 1947, is in de weide van boerderij “Croüpin” een bestaand schuurtje uitgebreid met een tweede ruimte. Nu konden twee groepen kinderen gehuisvest worden. Bij de bouw is gebruik gemaakt van een raamkozijn uit de in de oorlog bij een bombardement beschadigde Halse kerk. De ruimten werden verwarmd door een kolomkachel. Een kwajongensstreek was eens het afsluiten van de schoorsteen met een dakpan waardoor, bij het opstoken van de kachel, de hele ruimte vol rook stond. De zondagsschool ging die keer niet door.

Kerstfeest werd altijd in de boerderij zelf gevierd. De kerstboom, geschonken door Willem ter Maat van de Doetinchemseweg, stond altijd in de hoek van de ruimte. In twee melkbussen (2x 40 liter) werd in de boterfabriek chocolademelk gemaakt. Tijdens de kerstviering, even voor de kerstavond omdat de studenten dan nog aanwezig waren, kreeg ieder kind een (spannend) leesboekje.
Door middel van collecten werd geld ingezameld voor de zondagsschool. Er werden ook uitstapjes voor de kinderen van de zondagsschool georganiseerd. Zo zijn er uitstapjes gedaan met paard en wagen naar het Peeske (waterfietsen en zwemmen). Ook is Ruimzicht bezocht.
In 1956 wordt een nieuw gebouwtje voor de zondagsschool gebouwd aan de Enkweg door de hervormde kerk, de grond hiervoor is door ruil met familie Bloemendaal verkregen. Het gebouwtje was eerst van de buurt. De hele buurt heeft meegeholpen bij de bouw hiervan. De kerk had toen al de zondagsschool overgenomen omdat “Ruimzicht” met haar studenten was verhuist naar Zeist. In het gebouwtje was een schot, de oudere kinderen zaten voor het schot, de jongere kinderen er achter. Timmerman Willem Jansen (†) van de Zevenweg heeft hier ook nog les gegeven. In 1990/1995 is de zondagsschool gestopt vanwege te weinig kinderen.

Zondagsschool aan de Turfweg, IJzevoorde

De zondagsschool in IJzevoorde, gebouwd omstreeks 1910.

Foto: uit collectie Eef Oosterink

Deze zondagsschool is gesticht door de evangelisatiekerk (Ds. Van Dijk stichting). Het schooltje ligt precies op de grens van Zelhem en Doetinchem, de grenspaal staat evenwijdig met de achtergevel. In 1983 was de zondagsschool voor het laatst in gebruik met nog 7 tot 8 kinderen en startte op zondagmorgen om 9.30 uur. In 2003 is het schooltje opgeknapt, nu is het in gebruik als duivenhok en eigendom van A. Bouman.

Mevrouw Loman was bij de zondagsschool betrokken en de heer Loman verzorgde de houtkachel. Als andere betrokkenen noemt mevrouw Loman onder andere Jan ter Maat en Ineke Dales (7). Mevrouw T. Loman vertelt het volgende: toen wij 45 jaar geleden kwamen wonen in de boerderij stond op de hoek van ons perceel al het zondagsschooltje. De Turfweg heette toen nog de IJzevoordseweg. In de beginperiode was het schooltje druk bezet. Er waren toen zelfs twee groepen vanwege de krappe huisvesting. Ook kinderen waarvan de ouders niet naar de kerk gingen kwamen naar het schooltje. Het kerstfeest was altijd een hoogtepunt. Soms werd het kerstfeest ook gevierd in een lokaal van de school vanwege het grote aantal kinderen.

G.J. (Gerrit) Kemper vertelt het volgende over de zondagsschool:
De boeren schonken een stukje land en door middel van collectes werd geld bijeen gebracht voor het bouwen van de zondagsschool. Zo ook bij dit zondagsschooltje. De grond behoorde bij boerderij “Vervelde”. Het werd door de hele buurt gebouwd en was ook van de hele buurt. 
De heer Kemper heeft als kind op de zondagsschool gezeten. Het schooltje is in de jaren ’30 van de vorige eeuw gebouwd, samen met het zondagsschooltje Elim in Oosselt. Studenten van Ruimzicht leidden het zondagsschooltje.

Mevrouw H. (Hennie) Kemper is nog betrokken geweest bij het zondagsschooltje Wassinkbrink (8).
De heer D.G. Vervelde vertelt over de zondagsschool: de zondagsschool is eerst in mijn ouderlijk huis begonnen. In de kamer van de boerderij werd zondagsschool gehouden op de zondagmiddag. Studenten van Ruimzicht leidden de zondagsschool en kwamen al eerder om eerst koffie te drinken. Er kwamen toen niet zo veel kinderen omdat in IJzevoorde niet zoveel mensen woonden. Later werd het zondagsschooltje gebouwd. Het adres was Y1. In eerste instantie was het een houten gebouwtje. Met de stormramp in Borculo in 1925 is het gebouwtje vernield en is een stenen gebouwtje gekomen. De grond is beschikbaar gesteld door familie Vervelde, het gebouwtje was eigendom van de kerk. Dit eigendom is later overgedragen aan nieuwe bewoners van de boerderij, de familie Loman.

Tijdens de oorlogswinter is nog een geëvacueerd gezin uit Arnhem in de zondagsschool komen wonen. Eind jaren ’80 is de zondagsschool in het gebouwtje beëindigd en verhuisd naar de school in IJzevoorde. Daarna is het gebouwtje in gebruik geweest door een hobbyclub. Na de hobbyclub is de schietvereniging IJzevoorde-Slangenburg (SIJS) in het gebouwtje gehuisvest met daarachter de schietbanen (op Zelhems gebied). Bij de opening werd gezegd dat de burgemeester van Zelhem maar achterin het gebouwtje moest gaan zitten zodat de burgemeester van Doetinchem op hem kon schieten. Nu is het gebouwtje verhuurd en als duivenhok in gebruik.

De heer Vervelde heeft zelf vanaf zijn 5e tot en met zijn 15e jaar op de zondagsschool gezeten en daarna ook zijn eigen kinderen. In de jaren voor de oorlog en in de oorlog kwam altijd juffrouw Haank een kerstverhaal vertellen. Zij bracht ook altijd een hengelkorf mee met sinaasappelen. De kinderen kregen met kerst altijd een boekje, vaak van schrijver Van der Hulst. Soms was het heel druk in het schooltje en zaten de kinderen als haringen in een ton. Als je van de zondagsschool af ging dan kreeg je een bijbeltje. Begin van het jaar werd altijd een rooster gemaakt met teksten die zouden worden behandeld. De kinderen moesten vaak een versje leren die zij dan ook moesten opzeggen (9).