Zondagsscholen in Zelhem

Er waren vier Zondagsscholen in de buurt van het dorp Zelhem. Ze staan aan de Garvelinkweg, Enkweg, Turfweg in de IJzervoorde en aan de Goorstraat in de Slangenburg.

In 1890 waren er negen zondagsscholen in de regio Doetinchem, alle gesticht door ds. Van Dijk, die samen de afdeling Doetinchem der Nederlandse Zondagsschool-Vereniging vormden, vanaf 1894 genaamd “Josia”. Josia had in 1934 11 zondagsscholen met 17 klassen en ongeveer 500 leerlingen. Aanvankelijk kwamen de kinderen bij elkaar in boerenkeukens. Daar gaven de kwekelingen van Ruimzicht les op zondagmorgen. Deze “jongeheren” volgden het gymnasiaal onderwijs ter voorbereiding van hun studie voor predikant te Utrecht. Ruimzicht in Doetinchen is als internaat door ds. Van Dijk in september 1872 in gebruik genomen met 72 kwekelingen. Op 1 juni 1890 werd Ruimzicht bewoond door ruim honderd kwekelingen.

Zondagscholen in Zelhem

Door Frits Schultheiss

Dit artikel is in 2004 geplaatst in de Kronyck. 
opmaak: H.M. Somsen.

Door dr. G.A. Wumkes [1]wordt beschreven hoe ds. Van Dijk Doetinchem en omstreken bij zijn aankomst aantrof:
“Toen Van Dijk in 1864 te IJlst preekte, verklaarde hij zich zelf meer te beschouwen als dienaar der Inwendige Zending dan als predikant. Doetinchem en omgeving was voor hem een zendingspost.
Geen wonder! Een gansche bevolking zag hij om zich heen, verzonken in domheid, vuilheid en armoede. Velen konden lezen noch schrijven. Regel was, in een weinig stroo te slapen, op den vloer. Varken en geit bevonden zich, slechts afgeschoten door eenig latwerk, met de bewoners in één bedompt vertrek, waar een benauwende stank de atmosfeer verpestte, en ’t menigmaal van ongedierte krioelde. Er heerschte een ellende en een dierlijkheid, die ten hemel schreiden. Hij zag deze toestanden aan met een bloedend hart en weet ze voor een groot deel aan het liefdelooze Christendom”.

                                                                         ds. J.van Dijk. bron: G.A. Wumkes.

Als ds. Van Dijk naar Doetinchem komt begint hij dan ook al snel om door “scholen met den bijbel in zijn omgeving het zaad des evangelies uit te strooien”. In 1868 gaat Van Dijk in naam van het Protestantisme ook hulp vragen bij de christenen in Nederland voor de op te richten school te Zelhem, “een overwegend Protestant dorp, te midden van vele Roomsch-Katholieken”. Op 31 oktober 1899 wendt Van Dijk zich tot de Staten-Generaal met een adres dat aandringt op aanneming van het wetsontwerp betreffende leerplicht, met een overlegging van een tabel van het schoolverzuim in de scholen te Zelhem, Halle en de Wittebrink.

In 1890 waren er negen zondagsscholen in de regio Doetinchem, alle gesticht door ds. Van Dijk, die samen de afdeling Doetinchem der Nederlandse Zondagsschool-Vereniging vormden, vanaf 1894 genaamd “Josia”. Josia had in 1934 11 zondagsscholen met 17 klassen en ongeveer 500 leerlingen. Aanvankelijk kwamen de kinderen bij elkaar in boerenkeukens. Daar gaven de kwekelingen van Ruimzicht les op zondagmorgen. Deze “jongeheren” volgden het gymnasiaal onderwijs ter voorbereiding van hun studie voor predikant te Utrecht [2,3]. Ruimzicht in Doetinchen is als internaat door ds. Van Dijk in september 1872 in gebruik genomen met 72 kwekelingen. Op 1 juni 1890 werd Ruimzicht bewoond door ruim honderd kwekelingen.

In Zelhem staan nog drie speciaal als zondagsschool bedoelde gebouwtjes: het gebouwtje aan de Enkweg in de Wassinkbrink, het gebouwtje aan de Turfweg in IJzevoorde en het gebouwtje Josia in de Heidenhoek.

Zondagsschool “Wassinkbrink” aan de Enkweg.
                                                            Zondagsschool “Wassinkbrink” Foto F. Schultheiss.

De zondagsschool is in 1916 bij fam. Eelderink (boerderij “Bleumink”, Boeninksteeg 12, boerderij van een tante van de heer A.G. (Anton) Kraaijenbrink, Wassinkbrinkweg 5) begonnen. In 1926, bij de geboorte van Anton waarbij zijn moeder in het kraambed is overleden, is de zondagsschool in boerderij “Croüpin”, Enkweg 5 voortgezet.
                                                       A.G. (Anton) Kraaijenbrink. Foto: F. Schultheiss.

De zondagsschool vond plaats in de keuken van boerderij “Croüpin”. Hiervoor werden de kokosmatten, die de mooie granieten vloer beschermden, weggehaald en werden de lange banken en het orgel geplaatst. Op het laatst waren in deze ruimte van circa 5x6 m wel 30 kinderen aanwezig. Studenten van “Ruimzicht” te Doetinchem, zoals F.H. Scheffer, Tabe Feenstra en Hans Blankenstein, leidden de zondagsschool. Ook meester Hendriksen van de Looschool heeft les gegeven in het schooltje.
De heer Hebbink vertelt nog de volgende anekdote: er was eens een student die zijn naam niet wilde zeggen voor de groep kinderen met een leeftijd tussen 5 en 15 jaar. Zijn naam was Poepjes!

Direct na de oorlog, omstreeks 1947, is in de weide van boerderij “Croüpin” een bestaand schuurtje uitgebreid met een tweede ruimte. Nu konden twee groepen kinderen gehuisvest worden. Bij de bouw is gebruik gemaakt van een raamkozijn uit de in de oorlog bij een bombardement beschadigde Halse kerk. De ruimten werden verwarmd door een kolomkachel. Een kwajongensstreek was eens het afsluiten van de schoorsteen met een dakpan waardoor, bij het opstoken van de kachel, de hele ruimte vol rook stond. De zondagsschool ging die keer niet door.
Kerstfeest werd altijd in de boerderij zelf gevierd. De kerstboom, geschonken door Willem ter Maat van de Doetinchemseweg, stond altijd in de hoek van de ruimte. In twee melkbussen (2x 40 liter) werd in de boterfabriek chocolademelk gemaakt. Tijdens de kerstviering, even voor de kerstavond omdat de studenten dan nog aanwezig waren, kreeg ieder kind een (spannend) leesboekje.
Door middel van collecten werd geld ingezameld voor de zondagsschool. Er werden ook uitstapjes voor de kinderen van de zondagsschool georganiseerd. Zo zijn er uitstapjes gedaan met paard en wagen naar het Peeske (waterfietsen en zwemmen).
                                                            Ook is Ruimzicht bezocht (zie de foto uit 1943/1944).
Klassenfoto van de zondagsschool in de Wassinkbrink uit 1943 of 1944. Op de foto staat Tabe Feenstra voor het linker raam, G. Blankenstein staat aan linkerzijde en H. Hebbink 3e staande leerling van rechts.

                                                    Zondagsschool “Wassinkbrink” Foto F. Schultheiss.

In 1956 wordt een nieuw gebouwtje voor de zondagsschool gebouwd aan de Enkweg door de hervormde kerk, de grond hiervoor is door ruil met familie Bloemendaal verkregen. Het gebouwtje was eerst van de buurt. De hele buurt heeft meegeholpen bij de bouw hiervan. De kerk had toen al de zondagsschool overgenomen omdat “Ruimzicht” met haar studenten was verhuist naar Zeist. In het gebouwtje was een schot, de oudere kinderen zaten voor het schot, de jongere kinderen er achter. Timmerman Willem Jansen (†) van de Zevenweg heeft hier ook nog les gegeven. In 1990/1995 is de zondagsschool gestopt vanwege te weinig kinderen. Circa 2000  is in de zondagsschool wiet verbouwd [4,5].

Zondagsschool aan de Turfweg, IJzevoorde.

                                             De zondagsschool aan de Turfweg. Foto: F. Schultheiss.
Deze zondagsschool is gesticht door de evangelisatiekerk (Ds. Van Dijk stichting). Het schooltje ligt precies op de grens van Zelhem en Doetinchem, de grenspaal staat evenwijdig met de achtergevel. In 1983 was de zondagsschool voor het laatst in gebruik met nog 7 tot 8 kinderen en startte op zondagmorgen om 9.30 uur. In 2003 is het schooltje opgeknapt, in 2004 is het in gebruik als duivenhok en eigendom van A. Bouman. 
De zondagsschool aan de Turfweg ligt pal tegen de gemeentegrens van Zelhem en Doetinchem. De grenspaal op de foto staat evenwijdig aan de achtergevel. Foto: F. Schultheiss.

Mevrouw Loman was bij de zondagsschool betrokken en de heer Loman verzorgde de houtkachel. Als andere betrokkenen noemt mevrouw Loman onder andere Jan ter Maat en Ineke Dales [7]. Mevrouw T. Loman vertelt het volgende: toen wij 45 jaar geleden kwamen wonen in de boerderij stond op de hoek van ons perceel al het zondagsschooltje. De Turfweg heette toen nog de IJzevoordseweg. In de beginperiode was het schooltje druk bezet. Er waren toen zelfs twee groepen vanwege de krappe huisvesting. Ook kinderen waarvan de ouders niet naar de kerk gingen kwamen naar het schooltje. Het kerstfeest was altijd een hoogtepunt. Soms werd het kerstfeest ook gevierd in een lokaal van de school vanwege het grote aantal kinderen.

G.J.(Gerrit) Kemper vertelt het volgende over de zondagsschool:
De boeren schonken een stukje land en door middel van collectes werd geld bijeen gebracht voor het bouwen van de zondagsschool. Zo ook bij dit zondagsschooltje. De grond behoorde bij boerderij “Vervelde”. Het werd door de hele buurt gebouwd en was ook van de hele buurt.
De heer Kemper heeft als kind op de zondagsschool gezeten. Het schooltje is in de jaren ’30 van de vorige eeuw gebouwd, samen met het zondagsschooltje Elim in Oosselt. Studenten van Ruimzicht leidden het zondagsschooltje.
Mevrouw H. (Hennie) Kemper is nog betrokken geweest bij het zondagsschooltje Wassinkbrink [8].
De heer D.G. Vervelde vertelt over de zondagsschool: de zondagsschool is eerst in mijn ouderlijk huis begonnen. In de kamer van de boerderij werd zondagsschool gehouden op de zondagmiddag. Studenten van Ruimzicht leidden de zondagsschool en kwamen al eerder om eerst koffie te drinken. Er kwamen toen niet zo veel kinderen omdat in IJzevoorde niet zoveel mensen woonden. Later werd het zondagsschooltje gebouwd. Het adres was Y1. In eerste instantie was het een houten gebouwtje. Met de stormramp in Borculo in 1925 is het gebouwtje vernield en is een stenen gebouwtje gekomen. De grond is beschikbaar gesteld door familie Vervelde, het gebouwtje was eigendom van de kerk. Dit eigendom is later overgedragen aan nieuwe bewoners van de boerderij, de familie Loman.

Tijdens de oorlogswinter is nog een geëvacueerd gezin uit Arnhem in de zondagsschool komen wonen. Eind jaren ’80 is de zondagsschool in het gebouwtje beëindigd en verhuisd naar de school in IJzevoorde.

Daarna is het gebouwtje in gebruik geweest door een hobbyclub. Na de hobbyclub is de schietvereniging IJzevoorde-Slangenburg (SIJS) in het gebouwtje gehuisvest met daarachter de schietbanen (op Zelhems gebied). Bij de opening werd gezegd dat de burgemeester van Zelhem maar achterin het gebouwtje moest gaan zitten zodat de burgemeester van Doetinchem op hem kon schieten. Daarna is het gebouwtje verhuurd en als duivenhok in gebruik.
De heer Vervelde heeft zelf vanaf zijn 5e tot en met zijn 15e jaar op de zondagsschool gezeten en daarna ook zijn eigen kinderen. In de jaren voor de oorlog en in de oorlog kwam altijd juffrouw Haank een kerstverhaal vertellen. Zij bracht ook altijd een hengelkorf mee met sinaasappelen. De kinderen kregen met kerst altijd een boekje, vaak van schrijver Van der Hulst. Soms was het heel druk in het schooltje en zaten de kinderen als haringen in een ton. Als je van de zondagsschool af ging dan kreeg je een bijbeltje. Begin van het jaar werd altijd een rooster gemaakt met teksten die zouden worden behandeld. De kinderen moesten vaak een versje leren die zij dan ook moesten opzeggen [9].

Zondagsschool Josia te Heidenhoek

                                          Zondagsschool “Josia” in de Heidenhoek. Foto: F. Schultheiss.
        Henk  Kuenen 2004. Foto: F. Schultheiss.
De heer Kuenen heeft een foto uit 1937 van de klas, een foto uit 1966 en een krantenartikel van september 1998 [10] .

  
 Klassenfoto uit 1937 van zondagsschool “Josia”. Foto: H. Kuenen

De heer Henk Kuenen vertelt over deze zondagsschool: de school is gebouwd in 1926. In 1937 is de heer Kuenen van de zondagsschool af gegaan. Hij heeft wel altijd de kachel aangemaakt, samen met zijn medecommissieleden Boeyink, Eelderink, Luesink en Oosterink (bron: G.J. van Roekel). Onder andere ds. Wiersma en ds. Gorselinga hebben les gegeven.


Het aanmaken van de kachel in zondagsschool “Josia”. De foto is gemaakt in 1966. Foto: H. Kuenen. 
 
Krantenartikel uit september 1998 over het zondagsschoolgebouw “Josia”in de Heidenhoek.

De ds. Van Dijk stichting heeft het schooltje gebouwd. De grond hiervoor heeft de heer Boeyink geschonken. Het schooltje zat in het begin altijd vol, maar later niet meer. De zondagsschoollessen zijn gestopt in 1987/1988, nu heeft de heer Peters uit Aalten het gebouwtje in gebruik als zomerhuisje.

Bronnen:
1. “Uit het leven en levenswerk van J. van Dijk Mzn”, 1917 door dr. G.A. Wumkes
2. “Zondagsscholen in de regio Doetinchem”, Kronyck 71, maart 1994
door G.J. van Roekel
3. “Van zondagsschool tot kindernevendienst” , 28 april 1985
door Ch. Jansen en H.J. Simmelink
4. Interview op 17 april 2004 met de heer A.G. Kraaijenbrink,
Wassinkbrinkweg 5, door Frits Schultheiss en Dick Hartemink
5. Interview op 16 juni 2004 met de heren H. Hebbink, Enkweg 5 en G.H. Toonk, door Frits Schultheiss en Eef Oosterink
6. Interview op 16 april met de heer A. Bouman,Turfweg, door Frits Schultheiss en Dick Hartemink
7. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met mevrouw T. Loman, Papaverstraat, door Frits Schultheiss
8. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met de heer G.J. Kemper, Diepengoorsestraat, door Frits Schultheiss
9. Telefonisch interview op 28 juni 2004 met de heer D.G. Vervelde te Halle, door Frits Schultheiss
10. Interview op 16 april met de heer H. Kuenen (Heidenhoek) door Frits Schultheiss en Dick Hartemink

Het Zondagsschoolwerk, een historisch overzicht.

Rond 1830 ontstond vanuit de armenscholen, die kinderen uit de volksbuurten in de grote steden, op zondag vaak de enige dag dat deze kinderen niet hoefden te werken, een school bood waar les werd gegeven in lezen en schrijven.
De tweede,ondergeschikte, taak was deze kinderen de Bijbelse geschiedenis te vertellen.
Deze scholen waren een particulier initiatief, waarbij de zondagsschoolleider wel lid was van de plaatselijke kerk, maar geen predikant was.
De Zondagsscholen in Zelhem ontstonden pas toen ds. J van Dijk naar Doetinchem kwam.
Nadat dr. A. Capadose in 1836 de eerste Zondagsschool had opgericht, bood hij zijn kennis aan om meerdere zondagsscholen te helpen oprichten.
Het zou echter nog bijna dertig jaar duren voordat zijn initiatief goed van de grond kwam.
Op 31-3-1865 kwamen vier mannen bijeen ten huize van de Amsterdamse boekhandelaar Höveker.
Deze eerste besprekingen zouden leiden tot het oprichten van de Nederlandse Zondagsschool Vereniging.
Het doel was om de krachten te bundelen van de reeds bestaande zondagsscholen.
Hierdoor waren er reeds in 1866, 300 aangesloten Zondagsscholen die door + 25.000 kinderen werden bezocht en kon er een gezamenlijk tijdschrift worden uitgegeven; de Christelijke Familiekring, later onder de naam Het Maandblad van de N.Z.V, waarna later de naam veranderde in het maandblad Kind en Zondag.
In april 1873 werd er een agent aangesteld, dhr. J. Moora die voorlichting gaf over het werk van de N.Z.V. en plaatsen bezocht waar nog geen zondagsschool was.
Dhr. J. Moora werd in 1879 opgevolgd door dhr. G.P. Fruyt Jr., die dit werk 45 jaar, tot 1924 zou verrichtten.
Om de leerstof begrijpelijk te maken voor jonge kinderen, verschenen er leesboekjes en kinderbijbels van o.a. W.G. van de Hulst en een zangbundeltje “Wie zingt er mee?”
Deze zondagsschoolboekjes werden met Kerst uitgedeeld en veel ouderen kunnen nu nog moeiteloos de titels opnoemen die hun aan deze zondagsschooltijd herinnert.
Aan het einde van de zondagsschoolperiode kregen de vertrekkende kinderen een klein bijbeltje en gingen ze voortaan met hun ouders mee naar de grote Kerk.

                                                                                          **********

Dominee H.J.J. (Jan) van Dijk Mzn. (1830-1909)

Schilderij van ds. J  v. Dijk  door Inemee.
2013.Coll. H.M. Somsen.

ds. Jan van Dijk werd op 16 april 1830 op boerderij “Welgelegen”bij Tzum (Fr.) geboren, en trouwde met Cornelia Dirks die thuis in Franeker een matten- en schoenenhandel dreef, terwijl Jan van Dijk naast veehouder, als markthandelaar landbouwproducten verkocht.
Als jong gezin gingen ze in Franeker over van de Hervormde Kerk, naar de Gemeente van de Afgescheidenen.
Daar kreeg Jan van Dijk zijn roeping tot het predik ambt, naast zijn dagelijkse werk studeerde hij in de avond en nachtelijke uren, terwijl hij zes jaar lang niet meer dan vier uur sliep.
Geholpen door de rector van de Latijnse school en de plaatselijke predikant studeerde hij oude talen en theologie.
Op 21-05-1862 werd hij toegelaten tot de evangeliebediening van de Afgescheiden Kerk.

In oktober 1862, 5 maanden na zijn toelating, werd hij beroepen tot de kleine Doetinchemse gemeente der Afgescheidenen, voor een salaris van Fl. 500, - per jaar.
Voorheen was deze gemeente aangewezen op de zondaagse kerkgang naar de boerderij “de Keurvorst” in Sinderen, bij Varsseveld.

                                        Kerk en pastorie de Keurhorst Varsseveld. Foto. Gerhard Bruil.

De kleine groep van 13 gezinnen hadden gezamenlijk een bedrag van Fl.1500, - bijeengebracht waarvoor een klein kerkje werd gebouwd, op de hoek Hezenstraat/Walstraat in Doetinchem, dat in mei 1860 in gebruik werd genomen met als tijdelijke voorganger (van 1859 tot 1862) de Baptist en zendeling Eduard Gerdes (1821-1898) tot de komst in 1862 van ds. J. van Dijk.

Vanuit dit kleine kerkje begon hij zijn zendingswerk, en preekte J. van Dijk onvermoeibaar in 14 dagen 15 maal.
Zijn eerste dienst in Zelhem was op nieuwjaarsdag, 1 januari 1863 op boerderij “Wissink” in de Heidenhoek.

Veelal in boerenkeukens of op de deel van de boerderijen, in Halle op de “Meindert “en” Oosterink”, op “Heijink” in de Winkelshoek, in de Velswijk bij timmerman G. van Arragon, in de keuken en later in de timmerschuur van “de Kleine Hunteler”,  waarbij Gerrit van Arragon op een stoel klom en als voorzanger en de gemeente begeleidde op het harmonium.
                                       Boerderij Klein-Hunteler  Eckhorsterstraat 5. Foto Eef Oosterink.

Op de predikingen van ds. J. van Dijk kwamen veel mensen af, soms meer dan 50, zodat de beschikbare ruimtes al gauw te klein werden.
Om nog meer mensen te bereiken rees al snel de gedachte aan speciale zondagsscholen en daaruit vloeiend lagere scholen op Christelijke basis.
Alleen het geld om dergelijke scholen te stichten, ontbrak en zelfs na dagenlang collecteren was er niet meer dan F12.- opgehaald.
Om toch aan het benodigde geld te komen was een reis naar Friesland nodig om daar onder enkele welgestelde Friese boeren het geld bijeen te krijgen voor het stichten van de scholen.
Van dit geld werd eerst in 1865 de Doetinchemse school gesticht, in 1869 volgden in Zelhem de Christelijke School ’t Loo, in 1873 in Halle Nijman, en in 1877 in de Wittebrink.

                                           1873 het Evangelisatielokaal en ondewijzerswoning in Halle Nijman.

Om deze scholen van onderwijzers te voorzien die de Christelijke leer uitdroegen en predikanten die de zondagsscholen bedienden, werden het internaat op Ruimzicht in Doetinchem en Groot Zande in Laag Keppel gehuurd waar jonge kwekelingen (predikanten) opgeleid werden die op de nieuw opgerichte zondagscholen lesgaven.
Om les te geven kwamen ze te voet vanuit Doetinchem en Laag Keppel naar de zondagsscholen, een voettocht dwars door de velden en weilanden, de zgn. kerkenpaden, iets wat zeker in de winter geen pretje was en in het donker terug naar het internaat.
Deze jonge predikanten kwamen na hun opleiding in Doetinchem overal in Nederland terecht.
Ds. J. van Dijk heeft in zijn lange leven vele kwekelingen tot predikant opgeleid, zelf overleed hij op 15 januari 1909 in Doetinchem, waar hij op de Algemene Begraafplaats aan de Loolaan werd begraven waar ook zijn voorganger E. Gerdes ligt begraven.

Graf ds. J.van Dijk Foto: G. Veldhoen.	Graf. Eduard Gerdes. Foto: G. Veldhoen. Eduard Gerdes stierf op 12 december 1898 en werd op het toen nog nieuwe kerkhof aan de Loolaan in Doetinchem begraven. Een gedenkteken op zijn graf werd betaald doordat alle zondagschoolkinderen in Nederland een cent meebrachten voor de man die zoveel voor hun betekend had.

Eduard Gerdes

Eduard Gerdes werd geboren op 12 augustus 1821 in Kleef.
Enige jaren later verhuisden ze naar den Haag waar hij een opleiding tot onderwijzer volgde.
Zijn beroep als taalleraar oefende hij in Bielefeld uit, maar toen hij ziek werd kreeg hij het advies naar Nederland terug te gaan.

In Amsterdam gebeurt er iets vreemds, hij krijgt per ongeluk enige toegangsbewijzen tot zijn beschikking die eigenlijk voor een naamgenoot iets verderop in de straat bestemd waren.
Hij gaat naar een samenkomst waar ds. Jan de Liefde zal spreken.
Deze man maakt erg veel indruk op hem.

 Voor de tot dan toe niet bijzonder gelovige Gerdes breekt er een ander leven aan.
Hij bezoekt samenkomsten, doet aan evangelisatie en volgt een opleiding tot dominee.
Ook begint hij nu te schrijven, honderden boeken en geschriften zullen van zijn hand komen.
Hierbij nam hij een voorbeeld aan zijn leermeester Jan de Liefde die ook erg veel schreef.

In 1861 kwam Gerdes in Doetinchem wonen, later ging hij naar Haarlem, maar in 1878 kwam hij voorgoed terug.
Ook schreef hij nog het bekende lied "Daar juicht een toon, daar klinkt een stem".
Eduard Gerdes (1821-1898), was Baptist en van 1859 tot 1862 voorganger van de Afgescheiden gemeente in Doetinchem.
Als assistent van de evangelist J. de Liefde uit Amsterdam, trok hij naar de Achterhoek om daar zendingswerk te verrichten.
Hij is bekend als Christelijke volksdichter en schreef het lied, Daar ruischt langs de wolken.

Maar ook boeken, waarvan sommigen in de Achterhoek speelden, zoals "de speelman op den Wildenborch" en
"de zoon van den bezembinder".

De zoon van de bezembinder. 

In al zijn werken bejubelt hij de Schepper en het geloof.
Hoewel hij vele bewonderaars had kreeg hij hier soms ook wel kritiek op.
Eens werd hij beschreven als een moraliserende zelfgenoegzame calvinist die taai als touw was.

Eduard Gerdes stierf op 12 december 1898 en werd op het toen nog nieuwe kerkhof aan de Loolaan in Doetinchem begraven.
Een gedenkteken op zijn graf werd betaald doordat alle zondagschoolkinderen in Nederland een cent meebrachten voor de man die zoveel voor hun betekend had.

Het meest bekende lied dat hij schreef werd vroeger veel gezongen, zodat het soms wel de Christelijke Nationale genoemd werd.

Vele mensen kennen dit lied:

"Er ruist langs de wolken een lieflijke Naam,
Die hemel en aarde verenigt te zaam.
Geen naam is er zoeter en beter voor 't hart.
Hij balsemt de wonden en heelt alle smart!
Kent gij, kent gij, die Naam nog niet?
Die Naam draagt mijn Heiland, mijn lust en mijn lied!

Die Naam is naar waarheid mijn Jezus ook waard,
Want Hij kwam om zalig te maken op aard'.
Zo liefhad Hij zondaars, dat Hij voor hen stierf.
Genade bij God door Zijn zoenbloed verwierf.
Kent gij, kent gij, die Jezus niet,
Die om ons te redden de hemel verliet?

Eens buigt zich ook alles voor Jezus in 't stof,
En d'engelen zingen voortdurend Zijn lof.
O, mochten w'om Jezus verheerlijkt eens staan,
Dan hieven wij juichend de jubeltoon aan:
Jezus, Jezus, Uw Naam zij d'eer,
Want Gij zijt der mensen en engelen Heer!"

Website opmaak: Harry Somsen.