Halle-Heide

 Na de fotoserie volgen een paar verhalen uit de buurt die eerder in het Contact geplaatst zijn.

2018 Heidehuus. Foto: A. Wisselink

Verhalen uit Halle-Heide.
Door H.M. Somsen eerder gepubliceerd in het Contact Bronckhorst

De laatste schaapherder op de Halse heide

Deze foto dateert uit ongeveer 1935, toen schaapherder Herman ten Brinke, bijgenaamd Besselders Herman, met zijn laatste schaapskudde, over de uitgestrekte Halse heide rondzwerft. Door de ontginningen, die rond de vorige eeuwwisseling goed op gang kwam, bleef er te weinig heide over om een schaapskudde te voeden.

De weg op de achtergrond leidt naar zijn woning, de Oude Besselder, aan de Heurneweg 4 (G127). Later werd het afgebroken en vervangen door een nieuw huis. De Oude Besselder wordt al in 1829 genoemd als boerderij, liggend tussen grote stukken heide van de Halse Marke. Als de bewoners van die tijd, Jan Radstake en zijn vrouw Berendina Eenink, in 1845 besluiten om naar Amerika emigreren, kopen Gart ten Brinke en zijn vrouw Hendrika Schuurman de boerderij. Daarvoor hadden ze op de Knibbelder (huis 378), tegenwoordig Aaltenseweg 25, gewoond. Vele generaties ten Brinke woonden op ‘de Oude Besselder’ tot in de 60er jaren de laatste ten Brinke overlijdt en het huis wordt verkocht aan de fam. Vos.

Foto’s voor het legitimatiebewijs.
Om in aanmerking te komen voor voedsel –textiel -kolen ect. bonnen, moest je in de oorlog over een geldig legitimatiebewijs, Ausweis beschikken, kompleet met pasfoto, vingerafdruk en handtekening.

Ieder gezinshoofd, vrouw en volwassen kind, behoorde zijn of haar Ausweis bij zich te dragen en op bevel van de bezetter te kunnen tonen. Voor Joodse Zelhemmers kwam er het gehate J stempel in.
Al voor de oorlog werden de Zelhemmers massaal op de (Pas-)foto gezet.

In het dorp Zelhem door de fotograaf Jan Oosterink van de Zuivelweg, in de Halle Heide door hobby fotograaf en timmerman Hobelman.

Voor de schuurdeur van zijn huis werd een keurig gestreken laken gespannen waarvoor iedereen op een stoel plaats nam. Het linkeroor moest zichtbaar blijven en lachen was niet gewenst.

Op deze manier zijn bijna alle bewoners van de Halle -Heide op de foto gezet. Fotograaf Hobelman had een eigen primitieve doka waarin de filmrolletjes werden ontwikkeld.

Van deze negatieven, 219 negatieven van pasfoto’s, en andere opnamen zijn in de afgelopen jaren door Willem Hartemink van de internet groep oudzelhem scans gemaakt zodat er duidelijke afdrukken te voorschijn kwamen. De vraag was alleen, wie staan er op de foto’s en waar woonden deze mensen. Gelukkig heeft Oudzelhem medewerking gehad van de fam. Hobelman en andere oudere buurtbewoners, zodat tot heden 45 tot 50 procent van de foto’s te herleiden waren.

Voor deze groep (oud)buurtbewoners was het een feest van herkenning om de ouders van hun oud klasgenoten terug te zien en samen met medewerking van Oudzelhem de namen en adressen er bij te zetten. Zo moeten er meerdere foto series van Zelhem en haar buurtschappen hebben bestaan, heeft u een dergelijk serie laat het ons weten.

Warenhuis Brunsveld in de Halle Heide

Eind 1924 besluiten Herman Klein Hekkelder en zijn vrouw Johanna Margaretha Kroes het groot aan te pakken. Midden in het pas ontgonnen gebied van de Halse Heide beginnen ze een bakkerij, maalderij met winkel en woonhuis. Een jaar later komt er een veestal en een kunstmestbergplaats bij.  Dit gebouwencomplex ziet u op de foto.

De bewoners van de buurtschap van de Halle Heide hoefden nu niet meer zo ver weg voor hun dagelijkse boodschappen. Alles lag binnen loopafstand bij elkaar, de kleine Christelijke School met de Bijbel en de winkel van Wisselink, de Heide smid.
In 1928 komen Hendrikus Wilhelmus Brunsveld en Aaltjen Wildenbeest naar de Halle Heide en vertrekt de familie Klein Hekkelder naar Zutphen. Het winkel assortiment wordt door de jaren heen sterk uitgebreid, naast de levensmiddelen en huishoudelijke artikelen komen er textiel, klompen, ect. te koop.
De groei van de in 1922 opgerichte school, begonnen met 49 kinderen en de bouw van twee extra lokalen in 1930, zorgen voor extra klandizie. De groei van de buurtwinkels duurde tot begin jaren 70, de klanten werden mobieler, de jeugd trok weg en bouwden hun bestaan elders op.
De bakkerij werd gesloten, het brood van een andere bakker betrokken, de damesmode verdween en het assortiment verschraalde.
De dochter van Brunsveld, mevr. Heusinkveld, beheerde de winkel tot er onvoldoende inkomsten uit kwamen en de winkel noodgedwongen moest sluiten. De winkel, woonhuis en bijgebouwen werden verkocht aan een projectontwikkelaar die het complex afbrak en op deze plek huizen realiseerde, waardoor er toch weer groei in de kern komt.

Sneeuwpret in Halle Heide
Deze week een foto die meester Sielias van de Halle Heide school in de 60-er jaren maakte van de spelende kinderen voor de school tijdens een pauze.

De kinderen van de Halle Heide school vermaken zich, ondanks de sneeuwbuien prima. De bus van de Gelderse Tramwegen, lijn 15, had een halte bij deze school en was een onderbreking in het spel. Dat de lijn niet erg rendabel was is te zien aan de vele lege plaatsen in de bus. De lijndienst is later vervangen door een buurtbus, die een slinger maakt langs de verschillende buurtschappen en passagiers tot in Aalten en Dinxperlo brengt, om daar aansluiting te hebben op de buslijn naar Bocholt.

De Oude Besselder.     
Een mooie foto uit 1934 van de familie ten Brinke voor de Oude Besselder Heurneweg 2 en 4
Het echtpaar Hendrik ten Brinke en Johanna Heinen die in 1920 zijn getrouwd staan met hun twee zonen en dochter voor de boerderij op deze foto. De familie ten Brinke woonden al vanaf 1845 op deze boerderij, nu woont er een op afstammeling van deze familie op, mevr. J. Vos die sinds 2003 op Heurneweg 2 en kleinschalige zorgboerderij “de Besselder” runt.

Heidefeest. 
                 Halle Heide - In het laatste weekeind van augustus wordt het Heidefeest gehouden. Dit feest heeft al een lange traditie. Begonnen in samengestelde leger tenten groeide het uit tot het feest in de moderne feesttent van nu. De optocht kent ook al een lange traditie getuige de foto bij dit artikel. Een versierde handkar voorzien van een kippenren met daarin de kipjes van de eigenaren die in hun mooie matrozen pakjes hierbij trots poseerden. Het zusje met de hond mochten ook op de foto. Het geheel werd voor het nageslacht vastgelegd en daar hebben we dan nu nog het voordeel van. Met een glimlach, denken we terug aan die tijd.  Maar hoe kijken de mensen daar over zo’n 60 jaar tegen aan?

Halle- Heideschool viert het 90 jarig bestaan.
Foto : Halle Heideschool en meestershuis 1925

Op 21 april 1922 is het zover dat na een aantal jaren van voorbereiding een Christelijkeschool in Halle- Heide geopend kan worden. Dominee Plooy uit Halle heeft zich indertijd sterk gemaakt voor een eigen school in Halle-Heide. Vanaf 1920 kon het christelijk onderwijs een beroep doen op de gemeente en behoefde niet zelf alle kosten te betalen zoals voorgaande jaren. Op 21 april 1922 wordt de school in Halle-Heide officieel geopend door dominee Plooy. Waarbij  hij heel toepasselijk de profetie van Jesaja aan (Jes. 35:1): “de wildernis zal bloeien als een roos”aan haalde. In de gang van de school is een tegel ingemetseld met deze  tekst.

Het eerste schoolhoofd is de in Geesteren geboren G.J. Lemereis en in Doetinchem zijn opleiding volgde. In 1915 ontvangt hij zijn onderwijzersakte en wordt benoemd aan de lagere school in Halle-Nijman waar hij tot 1920 blijft.
Van daar uit vertrekt hij naar Wemeldinge en leerde de dominees dochter Nelly Maria Drost kennen waar hij op 21 april 1922 mee trouwt en als kersvers echtpaar de nieuwe woning naast de school wil betrekken. Die blijkt dan nog niet geheel bewoonbaar. Dominee Plooy bood daarom aan om eerst in de pastorie te gaan logeren. G. Wolsink uit Halle brengt de bagage met de kruiwagen naar de pastorie.

Op 22 april komen er 49 kinderen naar de school om hun toekomstige leeromgeving te bekijken.
De school gaat op 1 mei van start, verdeeld over acht klassen in twee lokalen. Omdat dit voor een leerkracht te veel is, wordt tijdelijke een leerkracht gevonden in de persoon van juffrouw Oosterbaan uit Goes. Ze heeft in Doetinchem gestudeerd en haar vader, is een bekende van dominee Drost, de schoonvader van Lemereis.

Omdat ze erg jong is en niet al te sterk, stelt haar vader als voorwaarde dat ze niet meer dan twee klassen voor haar rekening mag nemen en dat de familie Lemereis haar in huis neemt.

Zo zit Lemereis zelf die eerste maanden toch nog met zes klassen, waarbij het verschil in niveau tussen klasgenoten een extra moeilijkheid blijkt.
Met de nieuwe school had Halle-Heide een centraal ontmoetingspunt. Meester Lemereis heeft als grote stimulator, vandaar uit nog veel meer andere initiatieven laten ontspruiten.

De school gaat groeien en er komen meer leerkrachten bij en er komt lokaal uitbreiding. In 1947 had de school 5 lokalen en 4 leerkrachten.

Schoolreisjes.
Het eerste schoolreisje ging met boerenwagens naar Ruurlo en Barchem waarbij veel ouders mee gingen. In Ruurlo werd het doolhof bezocht en de kasteeltuin. In Barchem was het doel, de Wittewievenkoele.
Maar de meeste aantal keren is de school met boerenwagens op luchtbanden naar Groenendaal in Doetinchem geweest. Dan trok bijna de hele Halse-Heide uit, jong en oud. Als het enigszins kon liet beheerder Veenink de kanovijver geheel door de Heide schoolgebruiken. Dat er wel eens een nat pak kwam, verhoogde de feestvreugde. En het vrolijke rad bezorgde menigeen een knie door de broek. Op de terugweg werd er in de Slangenburg halt gehouden bij de familie Arentsen in het oud-schoolhuis. Dan kwamen de melkbussen tevoorschijn en de flessen ranja en kon ieder een wat drinken.

Ook het School en volksfeest en St. Nicolaas en Kerstfeest op school waren hoogtepunten in het Heideschool bestaan.
In mei 1959 nam meester Lemereis afscheid en gaf de fakkel over aan de jonge meester G.J. Sielias. Deze werd als hoofd de bijgestaan over Juffrouw Bisperink voor klas 1 en 2, meester Garritsen voor klas 3 en 4 en zelf gaf hij les in klas 5 en 6.

Nu meester Lemereis na 37 afscheid had genomen van de school en de buurtschap, waar hij zeer veel energie in gestoken had, ging meester G.J. Sielias verder met de uitbouw van de school en werkte zich als buurtbewoner, snel in.

Nu kreeg meester Lemereis na zijn pensionering gelegenheid om zijn herinneringen in een dagboek te schrijven, waarin Lemereis niet alleen de school periode beschrijft met de bemoeienissen van het schoolbestuur, maar ook de Halle–Heide als cultuurkern.

De oude en de nieuwe meester.

In de begin periode van meester Sielias als schoolhoofd, ontstond het idee om op zomerkamp te gaan naar Laag Soeren. Vooral dat kamperen was een belevenis: op de fiets naar Laag- Soeren, via de pont bij Bronkhorst.  De leerlingen hadden het idee dat ze een wereldreis maakten. Naast meester Sielias gingen een aantal voormalige leerlingen uit de buurt mee als kampleiding. Iedere morgen was er eerst gymnastiek en aan het eind van de mooie kampweek waarin pannenkoeken en stokbrood werd gebakken kwam je bruin gebrand weer terug.
Meester Sielias, bereidde de hoogste klassen voor op het vervolgonderwijs. Hij gaf ‘s morgens bijles Frans, Nederlands en biologie. De school had een bijenvolk en volgens meester Sielias was de mol een nuttig dier. Dat viel bij de boerenjongens niet altijd in goede aarde. Op een morgen had een mol ook de moestuin van Sielias gevonden, toen was de mol in eens een schadelijk dier, ook toen werd de lesinhoud al aangepast.

Meester Sielias hield en houd nog, van zingen. Elke gelegenheid werd aangegrepen om de leerlingen versjes te laten zingen, die op de gitaar werden begeleid. Meester Sielias maakte ook veel foto’s en dia’s. De dia’s werden zo nu en dan aan groot en klein publiek in de school vertoond. Op de vrijdagmiddag voor elke vakantie werd er film gedraaid.
Alle leerlingen kwamen bij elkaar in één lokaal. De film bestond vroeger uit zo’n twintig dia’s en de meester vertelde het verhaal. Geweldig vonden de leerlingen dat.
Voordat je van school af ging trakteerde je de achterblijvers op toffees, liefst van die gitzwarte, bij buurman Brunsveld per stuk gekocht. Bij het verlaten van de school kreeg je een tegeltje. Uit verhalen van leerlingen blijkt dat zij met plezier terug kijken op hun school periode in de Halle Heide. De Heideschool was niet alleen “gemuudelek”, maar ook op onderwijskundig gebied ook een actieve school.
De school moest ook regelmatig worden verbouwd en aangepast aan de nieuwe eisen die de onderwijswet daaraan stelde. In 1972 werd er gesloopt en verbouwd.
Een reden was de intrede van de speelleerklas, een extra groot lokaal waarin dat kon worden gedaan en de aanschaf van diverse ontwikkelingsspelletjes. Elke dag werd wel een uur ingeruimd om daar mee bezig te zijn.
Maar dan komt er als uitvloeisel van deze ontwikkeling in 1974 een kleuterschool bij in de lagere school. In Zelhem wordt door Finy ter Maat met de dames van het bestuur bij Montesori, materiaal uitgezocht. Het begin van het kleuteronderwijs in de Halle Heide.
In 1975 wordt het oude schoolhoofd meester Lemereis op 29 april, ridder in de orde van Oranje Nassau. Voor de school en de oud leerlingen een moment om even bij stil te staan.
Het interieur van de school moet inmiddels nodig opgeknapt worden en daarvoor wordt in 1983 nieuw materiaal aangeschaft. Het duurt ook niet zo lang meer dan komt er riolering op school.
Maar dan na ca. 30 jaar komt er een ontslagbrief van meester G.J. Sielias, hij wil op 1 juni 1989 stoppen. Een hele periode waarin meester Sielias als schoolhoofd, een belangrijk stempel drukte op de gemeenschap van Halle Heide veranderd als hij gaat verhuizen naar de Bielemansdijk. Maar gelukkig is hij niet zover weg en kan hij de gemeenschap nog met raad en daad terzijde staan. Iets wat nu nog gebeurt. Iemand die zolang op deze plaats in de samenleving heeft gezeten kan veel vertellen en weet gelukkig ook nog veel.
Bij de school komt in 1992 een peuterspeelgroep en een paarjaar daarna komt er rondom de school een nieuw schoolplein en er komen klimattributen.
Ook in oktober 2004 tot mei 2005 werd de school opnieuw verbouwd om aan de nieuwe eisen te voldoen. De Halle-Heide school blijft in beweging ook al zal het in de komende tijd met het kleiner worden van de leerlingen aantallen, zeer moeilijk gaan worden.
Het 90 jarig bestaan is in de week van 16 tot 21 april 2012 gevierd . Terug in de tijd van Ot en Sien tijdens de oprichting van de school zal een thema zijn waar nu aan gewerkt wordt. Daarvoor is samenwerking gezocht met museum Smedekinck waar jaarlijks thema dagen met Ot en Sien worden gehouden. Bij het museum heeft men ook Oud Hollands speelgoed welke ook bij de Halle Heide school gebruikt gaat worden. Veel oude herinneringen zullen worden opgehaald en hopelijk wordt het een feest van herkenning, waar nog lang over wordt nagepraat.


2012 Hoepelen bij museum Smedekinck.Foto: H.M. Somsen
2012 Als Ot en Sien op de foto bij Smedekinck. Foto: H.M. Somsen

Over de Halle–Heide school staat veel vermeld op de internetsite van www.oudzelhem.eu Naast de geschiedenis over de school en verhalen van oud leerlingen en onderwijzers staan er ook veel school -en klassenfoto’s op. Meester Sielias is de internetgroep OudZelhem daar ook behulpzaam bij geweest.