1640 de Dunsborg

De Marken van Hengelo- de Dunsborger Hattemermarke- Zelhem Hattemermarke-
de Halse Mark en Obbink en Essink Mark.

De Dunsborger- Hattemermarke
Door G. Rijsdorp en H.M. Somsen

Marken bestonden al in de achtste eeuw. Het woord ‘mark’ betekende oorspronkelijk merk, merkteken of grens. Het is een afgebakend gebied, gemerkt door merkpalen in het landschap. In de loop der eeuwen werd het gebied zelf zo genoemd, om de gemeenschappelijke, niet verdeelde woeste gronden aan te duiden. De eigenaren van de in die gebieden gelegen gecultiveerde gronden en boerderijen werden markgenoten of geërfden genoemd. Afhankelijk van de grootte had ieder Erf, of Goet of Markgenoot een volle, een halve of een kwart stem. In 1809 zijn door de Staat wetten vastgesteld om de marken op te heffen en onder te brengen bij het burgerlijk bestuur, de gemeentebesturen zoals zij onder het bewind van Napoleon werden ingesteld.
De Hertmer Marke, gelegen tussen Hengelo, Hummelo en Zelhem krijgt door de 'holtingen', dat zijn bestuursvergaderingen en rechtspraak, op de Dunsborg rond midden 16de eeuw de namen Dunsborger-Hertmermark en Zelhemmer-Hertmermark.

De Hengelose markeboeken:
1612-1690 getrancribeerd door J. Renema 1996. 
Uitgave Oostgelderse Stichting voor Genealogie en Boerderijonderzoek.
1691-1748
1800-1830
1830-1872
1873-1881

Markeboek van de Dunsborgermarke:
1553-1810 getrancribreerd door  A. Menkveld en J. Renema 1996.
1810-1847 getranscribreerd door A. Menkveld en J. Renema 1997. 
Uitgave Oostgelderse Stichting voor Genealogie en Boerderijonderzoek.

Transcriptie Markeboek 1810-1847.

Zelhemmer-Dunsborgermark:
Het oudste boek is gedateerd 1553–1810 en getranscribeerd door A. Menkveld en J. Renema.
Uitgave door het Oostgelders Tijdschrift voor Genealogie en Boerderijonderzoek.

Het tweede boek is gedateerd 1810-1847 en getranscribeerd door A. Menkveld en J. Renema.
Uitgave door het Oostgelders Tijdschrift voor Genealogie en Boerderijonderzoek.

Helaas is het niet mogelijk de transcriptieteksten te publiceren op de website doch beide boeken zijn te koop bij het OTGB (ogtb.nl).
Beide boektranscripties zijn bovendien aanwezig in het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL.nu) te Doetinchem.

Zie ook het artikel 'De broodlevering op Hemelvaartsdag'.

Artikel geplaatst door H.M. Somsen

Laatst bijgewerkt:  1 april 2018

De broodlevering op Hemelvaartsdag bij de Muldersfluite tussen Zelhem en Hengelo is een eeuwenoude traditie.

Door G. Rijsdorp en H.M. Somsen

1926 Een groot brood van 70 pond wordt aangeleverd bij de Muldersfluite.

Oorsprong van de broodlevering.
De oudste gegevens over de roggebroodlevering of broodtiend (belasting in de vorm van broodlevering) zijn te vinden in het markenboek van de Zellemmer-Hattemermarke welke in 1529 begint.
In 1534 komt de provoost van het klooster Bielheim uit Doetinchem op de eerste maandag na Hemelvaartsdag in Zelhem t Zellemerbrijnck naar de ”holting” (bijeenkomst) waar de Cijnsplichtige bouman (belastingplichtige landbouwer) zijn roggebrood moet komen brengen.
Voor het steken van heideplaggen op de gemeenschappelijke onverdeelde gronden was deze cijnsplicht in het leven geroepen, waarbij een roggebrood als tegenprestatie voor het plaggensteken geleverd moest worden.

In 1555 wordt over de broodlevering geschreven in het markeboek van de Dunsborger Hattemermarke. En soe yst ene gewoente dat een ytelick marckenoete (geërfde) in Hertmer marcke by naeme op onsen heeren hemelvaertz avent. Ende een ytelick marckenoete in Zelemer marcke bynaemen des naesten maendages nae onses heeren hemelvaert schuldig is toe brengen een roggen broet. Hertmer marckenoete op Dunsbarch. Ende Zelemer marckenoeten op Zeelmycker brynck welcke marckenoete des nyet en dede die sal dat jaer verwezen blijven van allen vervalle dat om van synrewitte (zijn recht aenkomen mochte).

Als je dit vertaalt staat er, dat het een oude gewoonte is dat de geërfden van de Hengelose Marke op Hemelvaartsavond (dat is de woensdagavond vooraf) verplicht zijn een roggebrood naar de Dunsborg te brengen. En de geërfden van de Zelhemse Marke op de maandag na Hemelvaart naar de Zelhemsebrink of Markt hun brood brengen. Zij, die dat niet doen moeten dat jaar van hun rechten afzien. Het brood werd later uitgedeeld aan de armen van Hengelo en Zelhem.

1946 Broden worden aangeleverd bij het raam van de Muldersfluite.

Broodlevering bij de Möldersfluite.
Later is de gehele uitdeling verplaatst naar de Möldersfluite (Mulderskermis) bij de molen en het molenaarshuis aan de weg van Zelhem naar Hengelo. De liefdadigheid kreeg voor de ‘gevers’ een vorm van een dagje uit, met spel, dans, muziek, eten en drinken. Je kwam destijds nauwelijks van huis en dit was een goede reden om te gaan. Vele vriendschappen zijn op deze dag ontstaan, waar later een huwelijk uit voortkwam. Voor de ‘ontvangers’ was de uitdeling van het brood erg welkom.
Onder toezicht van de beide markenrichters en de scheuters, dat zijn hun helpers, wordt het brood gewogen. De boer die het zwaarste brood, soms meer dan 100 pond, heeft meebracht krijgt twee flessen wijn, de beide erven met de dan zwaarste broden ieder één fles wijn. Weegt het brood minder dan de min of meer verplichte 22 pond, dan moet het erf een boete van 6 stuivers betalen.
De markerichters en de scheuters hebben het recht acht broden te nemen voor hun werkzaamheden. De richters ieder twee en de scheuters ieder één brood. De overige broden zijn voor de armen. Het niet leveren wordt volgens een besluit van 1772 bestraft met een dubbele levering in het jaar daarop.

Het wegen van de roggebroden door de veldwachter onder toeziend oog van de notabelen.

De Kerken zijn er later bij betrokken.
Tijdens de holting van 3 augustus 1717 op de Dunsborg wordt geruzied over het recht van de uitdeling. Zijn het de markerichters die het bepalen of krijgen de kerken ook rechten? De ‘kerken’ zijn er later wel bij betrokken en gebruiken het gekregen brood bij hun armenzorg.

Verdeling van de broden naar evenredigheid.
Op 4 augustus 1807 wordt nog eens nadrukkelijk vastgesteld hoe de broden moeten worden verdeeld. De behoeftigen van iedere godsdienstige gezindheid van de Ambten Hengelo en Zelhem zullen naar rato van het aantal armen broden ontvangen. De markerichters ontvangen voor hun werkzaamheden ieder twee broden naar keuze en de vier scheuters ieder twee broden. De protestante gemeenten van Hengelo en Zelhem krijgen elk 3/8, de katholieken van de Keijenborg 17/96 en die van Hengelo 7/96 deel. De ontbinding van de Dunsborgermark is op handen. De geërfden blijven bij hun besluit van 25 juni 1834 en 6 februari 1846 over de toekomst van de broodlevering. Die broodlevering door de erven moet bij voortduring plaatsvinden en bij het wegvallen van de markebesturen zullen de gemeentebesturen van Hengelo en Zelhem verzocht worden de broden in ontvangst te nemen en te verdelen.

Akte opgemaakt.
Op 3 april 1846 om 10 uur ’s morgens komen aan het Oude Molenhuis de afgevaardigden van de gemeentebesturen van Zelhem en Hengelo en die van de diaconieën namens de hervormde kerken en de charitas namens de rooms-katholieke kerken bijeen om een akte op te maken, waarin alles wordt vastgelegd. Richter Becking van Zelhem en B. Massink zijn belast met de leiding van de vergadering.
De bepalingen uit eerdere besluiten worden nu nog eens vastgelegd:
Deze overeenkomst is nog eens geregistreerd in Zutphen op 16 januari 1865.
Tot zover de overeenkomst.

De erven die brood moeten leveren volgens deze akte.

Het zijn in Hengelo:
Antink, Beijerink, Branderhorst, Berkerij, Bisschop, Coops, Dunsborg, Elferink, Enzerink, Eulink, Geltink, Hijtink, Huizink, Honnekink, Groot Holte, Klein Holte, Heerink, Groot Jebbink, Klein Jebbink, Keijenborg, Lansink, Lenderink, Mentink, Massink, Nijsink, Reesink, Groot Roessink, Klein Roessink, Sletterink, Tjooitink, Tankink, Tilder, Teuben, Vogelink, Wolsink, Wenink, Warnink, Groot Wassink, Wissink, Wunnink, Winkel, Zwavink, Groot Zessink, Klein Zessink, Zaarbelink en Ziebelink (Schotshuis). Waarvan Lansink twee en de anderen 1 brood moeten leveren.

Het zijn in Zelhem:
Bannink, Beeftink, Bettink Groot en Klein, Beulink, Booltink, Bussink, Buunk, Dimmendaal, Everhardink of Everink, Enink, Gielink, Hemmekink Hogen met Wicherink, Hammink, Hartjes, Hebbink, Hemink, Hoetink, Hogelocht, Hummelink, Jaaltink, Joolink, Kamperman, Lebbink, Lusink, Massink, Mene of Vels, Papenborg, Rensen, Schooltink, Uunk, Vrogten, Vreterink Groot en klein, Waarle, Warnsink, Wentink, Wetink, Wissink, Wolterink, Wullink, Zeeuwink [Seevink], Zeevalkink.
Waarvan Hemmekink, Joolink en Vrogten twee en de anderen 1 brood moeten leveren.

De familie Woerts van boerderij Vels uit Zelhem op weg met het roggebrood naar de Muldersfluite.

Latere, blijvende gebruiken.
De broodweging krijgt een feestelijk karakter. Het gebruik van Goudse pijpen, het nuttigen van thee met een koekje en het daarna drinken van rode wijn met suiker en natuurlijk muziek op die middag zijn belangrijk geworden.
Die verdeling van 3/4 voor de hervormden van Hengelo en Zelhem en 1/4 voor de rooms-katholieken is sinds jaar en dag 36/96 voor de hervormden van Hengelo en Zelhem en voor 17/96 voor de katholieken in Keijenborg/Zelhem en 7/96 die in Hengelo. Wanneer in 1858 Halle van uit Zelhem, kerkelijk zelfstandig wordt, blijft ook die meedelen in de broodlevering voor haar behoeftigen.

Onenigheid.
In 1863 is er onenigheid. De Zelhemse diaken W.C. Ermeling, heeft dat jaar ‘dienst’ bij de broodtiend. Hij heeft geconstateerd dat twee broden niet zijn geleverd. Eén van bakker Van Campen en één van de boer op Wullink. Dat is Hendrik Sander Koster een boer met ruim 20 bunder grond!
Hij, Ermeling, heeft het nagegaan en van de eerste was het een vergissing, van de tweede opzet. Hij zou niets verschuldigd zijn. De diaconie van Zelhem kaart de kwestie aan bij notaris Pennink. Wanneer die de markeboeken heeft onderzocht, is het erve Wullink al zeker vanaf 1553 cijnsplichtig. Het duurt tot 26 februari 1865 voordat Hendrik Sander Koster een brief schrijft en erkent cijnsplichtig te zijn.
Zelhem is in 1863 verantwoordelijk voor de attributen die bij de broodweging nodig zijn, zoals de schaal en de gewichten. De burgemeester van Hengelo heeft aanmerkingen gemaakt over het ontbreken van gewichten. Ermeling had juist getracht die aan te vullen, door die te lenen. Ook sprak de burgemeester kwetsende woorden, wanneer Ermeling zich indirect bemoeide met het wegen. Hij wilde de veldwachter, belast met het wegen helpen om ongelukken te voorkomen vanwege de slechte touwen. Hij vraagt nu instructies voor de diakenen van wat zij wel en niet mogen doen.

1939 de notabelen waaronder burgemeester Rijpstra van Zelhem roken Goudse pijpen en drinken rode wijn.

Minimale broodgewichten.
Het te leveren roggebrood moet minimaal 22 pond wegen. Bekijken we over de periode 1858 tot en met 1930 het boek waarin de geleverde hoeveelheden zijn opgetekend, dan kan gesteld worden dat het gewicht van minimaal 22 pond in de praktijk bijna altijd tussen de 23 en 35 pond ligt. Er zijn uitschieters. Er is een gezonde strijd tussen verschillende erven om het zwaarste brood. Wolsink in Hengelo en Lebbink in Zelhem zijn koplopers.

Hieronder enkele getallen:
Zwaarste brood. Tweede brood. Derde brood in ponden

1858: Wolsink H) 97 Lebbink (Z) 88 Groot Jebbink (H) 82
1861: Lebbink 126 Wolsink 115 Groot Jebbink 53
1866: Lebbink 124 Wolsink 60 Groot Jebbink 51
1869: Lebbink 144 Wolsink 56 F. Lebbink (Z) 42
1887: Lebbink 148 Hartjes (Z) 58 Papenborg (Z) 43
1898: Lebbink 153 Beeftink (Z) 72 Papenborg (Z) 55
1902: Lebbink 150 Beeftink 108 Papenborg 97
1911: Lebbink 116 Papenborg 93 Lukink op Heebink 49
1930: Papenborg156 Lenderink H) 92 Groot Antink (H) 82
2010: Tankink 31 Massink 30 Tjoonk 26

U ziet, vaak een competitie tussen enkele erven.

Uitdeling in Zelhem.
In 1856 staat in het Zelhemse notulenboek van de kerkenraad dat de opbrengst voor Zelhem 990 pond is. Totaal moet dan 2640 pond roggebrood zijn aangevoerd bij de Hengelse Molen.
Tot in de jaren vijftig van de twintigste eeuw was het gebruikelijk dat de bewoners van Zelhem die voor een brood in aanmerking kwamen een bon van de diaconie kregen. Op de vrijdag of zaterdag na de broodweging konden zij bij het rusthuis (destijds Armenhuis) aan de Weverstraat een brood ophalen.

1946 Brodenwegen in het molenaarshuis de Muldersfluite.

Tradities vervlakken. Opheffen?
Tradities vervlakken. Ook de broodlevering en uitdeling komt in het slop, zodat het in 1921 nodig is alles in het werk te stellen de traditie nieuw leven in te blazen. De heren Wagenvoort en Bouwmeester formeren een groep van 22 paren die in Achterhoeksedracht volksdansen uitvoeren tijdens de brooduitdeling, om een stuk cultuur levendig te houden. Een groot aantal tradities in Nederland wordt door D.J. v.d. Ven op film gezet. In de film Achterhoeks Lenteleven komt deze broodlevering weer tot leven. Het grootste brood dat met Hemelvaartsdag in 1921 de oven verliet bij boerderij Vels in Zelhem, was 80cm lang breed 40 cm en een hoogte van 25 cm. Dit brood van 76 pond is met de kruiwagen naar de Muldersfluite vervoerd. Het tweede brood woog 38 pond en het derde 36 pond. Met een totaalgewicht van 2289 pond roggebrood in 1921 zeker geen slecht resultaat.

Pentekening uit 1933 van de broodweging.

Daarna zwakt het weer af mede tijdens de jaren van bezetting. Tijdens de kerkenraadsvergadering in 1959 merken de Zelhemse diaken op dat de brooduitdeling folklore is. Het is niet meer nodig, dus opheffen. Willen de burgemeesters van Zelhem en Hengelo doorgaan, dan doen zij dat maar. Maar voor hun hoeft het niet meer. Wel is met deze uitspraak de knuppel in het hoenderhok gegooid. Een maand later staat in hetzelfde notulenboek een heel ander verhaal: Opheffing is in het geheel niet aan de orde! Wel anders inrichten, zoals een paar broden wegen, en de andere boeren een aanslag laten betalen en het binnengekomen geld verdelen.
Er gaat een brief uit naar de cijnsplichtigen gehouden tot broodlevering op Hemelvaartsdag, ondertekend door de burgemeesters van Hengelo en Zelhem en de diaconieën en caritas instellingen van Hengelo, Zelhem en Keijenborg om een vergadering te beleggen over te toekomst van de broodlevering.
Er wordt een commissie gevormd, die de historie belicht en aanbevelingen doet.
Men is zich bewust van het folkloristisch karakter.
Als element van armenzorg, bedeling in natura, past het niet meer in deze tijd en de diakenen twijfelen aan deze vorm van zorg.
Een toenemend aantal cijnsplichtigen onttrekt zich aan de verplichting, of de erven bestaan niet meer of zijn gesplitst of een aantal nieuwe bezitters van de erven weten van dit unieke bestaan nog niet af.
Een brug slaan naar de toekomst heeft alleen zin wanneer een andere invulling aan het geheel kan worden gegeven.

Koetsier Jan Looman van de Varsselsestraat met de oogstwagen vol roggebrood van de cijnsplichtige boeren.

Handhaven.
De commissie stelt voor de broodlevering op hemelvaartsdag te handhaven met alle gebruiken zoals in het verleden. Het merendeel van de aan te voeren broden zal niet meer dan 5 pond mogen wegen.
Eerst zullen de grote aangevoerde broden worden gewogen. De bekroonde met een of twee flessen wijn. De overige broden zullen bij opbod worden verkocht en de opbrengst zal worden verdeeld volgens de bekende verdeelsleutel onder de diaconieën. De VVV is er ook bij betrokken.
Uit toeristisch oogpunt zal de weging bij de Muldersfluite buiten moeten blijven plaatsvinden, zodat iedereen alles goed kan volgen. Verder kunnen dansgroepen, accordeonspelers, kraampjes, demonstraties oude ambachten, enz. het karakter van de middag verhogen.

1975 het broodwegen onder toezicht van burgemeester van Hout van Zelhem en wethouder Hooman van Hengelo.

1975 de notabelen kijken mee en roken de Goudsepijpen.

1988 de verkoop van de roggebroden bij opbod.

In grote lijnen is het rapport aanvaard en nog jaarlijks vindt de broodlevering plaats. Eén ding is veranderd: Ieder jaar mag een diaconie of charitas bij toerbeurt de bestemming van de baten bepalen.
In 2003 is het geheel in een stichting ondergebracht die jaarlijks deze bijna 500 jaar unieke traditie organiseert in samenwerking met diverse cultuurhistorie minnende verenigingen en organisaties.
Nog steeds zijn er een aantal grote broden die bij opbod verkocht worden, waarna de kleinere broden aan de beurt komen.

Het gaat nog steeds om het ‘delen met elkaar’ en de traditie van de roggebroodweging die de Achterhoeker hoog probeert te houden.

Bronnen:
Marke boeken.
Gemeentelijke en Kerkelijke Archieven: G. Rijsdorp
Stichting Historische Broodweging Muldersfluite: H.M. Somsen.

Klik op onderstaande link voor een verhaal uit de Gelders Volksalmanak uit 1843.

Pdf 1843 'Mulders Kermis' een verhaal uit de Geldersche Volksalmanak


De tegel die bij alle (voormalige) boerderijen, die op Hemelvaartdag broodleveren aan de Muldersfluite, naast de voordeur hangt. Foto I. Kroesen-Engelen (2015)

De muzikanten en de dansgroep hebben het roggebrood opgehaald voor de broodweging.

Foto Arno Wolsink.
2017 Leden van de dansgroep Wi'j Eren 't Olde.

2019- "Traditionele Broodweging Muldersfluite"

Zelhem - De eeuwenoude traditionele Roggebroodweging bij de Muldersfluite aan de weg van Zelhem naar Hengelo, op Hemelvaartdag, trok ook dit jaar veel belangstellenden en kopers mede door het redelijke voorjaarsweer.

De tenten van museum Smedekinck en de Oudheidkundige Vereniging Salehem. Foto. H.M. Somsen

Vanaf 12.00 uur waren de vrijwilligers van de Oudheidkundige verenigingen Salehem, het museum Smedekinck, de Oudheidkundige Vereniging Hengelo, het Chr. Oratorium koor uit Zelhem en de Imkervereniging "De Vooruitgang" uit Hengelo aanwezig. Zij waren druk met het promoten van hun meegebrachte artikelen. In de tenten van museum Smedekinck en een aantal kramen was het goed toeven bij demonstrateurs van oude spelletjes, midwinterhoornblazers en oude beroepen en de verkoop van boeken.

Kraam met de Oudheidkundige Vereniging Hengelo. Foto: H.M. Somsen.

De oude beroepen. Achterhoekfoto.nl

2019
Er was door museum Smedekinck een terras ingericht waar de tafels en stoelen bij de door hun meegebrachte tenten stonden. Daar waren ook hamburgers, worstjes, wafels, koffie en frisdrank te koop. Het was erg gezellig bij de tenten en kramen aan de Zelhemseweg.

Door Harry Somsen.

Boekpresentatie
Om 13.00 uur gingen de muzikanten van de blaaskapel de Bloasköppen en de boerendansgroep Wi'j Eren 't Olde uit de Velswijk, nadat zij nog een paar keer gedanst hadden, op weg om gezamenlijk, de gemaakte broden te gaan ophalen. 

In die tussentijd vertelde de heer G. Hiddink uit Toldijk dat hij een boek geschreven had over de belevenissen en werkzaamheden van een boeren familie uit de Dunsborg en hun betrekking met de roggebroodlevering op Hemelvaartsdag. De onderlinge strijd van de cijnsplichtige ( Markebelasting betalende) boeren om een zo groot mogelijk brood te leveren. Daarna overhandigde hij het dagelijks bestuur van de Historische Broodweging Muldersfluite elk een exemplaar aan van het boek. Het boek was vanaf die tijd ook te koop bij de tafel van de heer Hiddink bij de Muldersfluite. Daar hebben diverse personen gebruik van gemaakt. 
De presentatie en aanbieding van het boek over de Dunsborg door G. Hiddink. Achterhoekfoto.nl

De Caritas Hengelo had voor deze broodweging een goed doel in de gedachte en wel het Hospice Zutphen waar terminale mensen hun laatste tijd door kunnen brengen en de familie daardoor enigszins de tijd en ruimte krijgen om zich op het naderende einde van hun dierbare te kunnen instellen. Een oproep aan het publiek om veel roggebrood te kopen ten bate van dit doel heeft geholpen. 

Medewerkers van het Hospice Zutphen, vertellen over hun werk. Achterhoekfoto.nl

Even later kwam de dansgroep met de muziekkapel weer terug met een, volgeladen versierde roggebroodwagen. In de stoet was een mooi rijtuig toegevoegd van Stap en Draf, die de wethouder W. Buunk naar de plaats van de broodweging bracht.
De muziek en de dansgroep hebben de broodwagen en de wethouder opgehaald. Foto: H.M. Somsen.

De versierde broodwagen in 2019. Foto: Arno Wolsink.

Een borrel voor de wethouder.

Wethouder W. Buunk krijgt een borrel van voorzitter H. Waarlo. Foto: Arno Wolsink 

Voordat de wethouder de podiumwagen opging, kregen hij en de koetsiers en begeleiders van de paarden, volgens de traditie, eerst een borreltje aangereikt door voorzitter Henk Waarlo en secretaris Gerhard ten Bokkel van de Stichting Historische Broodweging Muldersfluite. Op de podiumwagen van de HCI uit Hengelo hadden inmiddels de afgevaardigden plaatsgenomen van de kerkgenootschappen, die één maal per vier jaar door roulatie bepalen waar de opbrengst naar toe mag. 

De notabelen achter de tafels. Achterhoekfoto.nl  

De notabelen werden voorzien van een kopje thee met een koekje, gevolgd door het gebruik kunnen maken van Goudse pijpen met tabak en een glas rode wijn. Intussen werd het opgehaalde roggebrood afgeladen en door de leden van de boerendansgroep Wi'j Eren 't Olde op het podium gezet. Wethouder Buunk vertelde over het ontstaan van deze traditie en bood later zelf mee op een groot roggebrood. Er was door de cijnsplichtigen dit jaar 693 pond roggebrood opgegeven bij bakker Sloot. Bakker Sloot levert al sinds 1919 het roggebrood voor de cijnsplichtigen. Een aantal cijnsplichtigen hebben een bijdrage op de bankrekening van de Stichting Broodweging Muldersfluite gestort.

Het afladen van de broden door leden van de dansgroep. Foto: H.M. Somsen

De zwaarste broden.
Na een optreden door de dansgroep Wi'j Eren 't Olde, die ook het publiek hierbij betrokken, werden de broden gewogen.

Wethouder W. Buunk en mevr. G. Luesink-Nijenhuis gaan de Drikusman dansen. Achterhoekfoto.nl

Vier grote broden. Foto: Arno Wolsink.
Het wegen van de grote broden door de broodwegers Gerhard ten Bokkel en Harry Somsen onder toeziend oog van de Veilingmeester Fred Ruiterman. Foto: Arno Wolsink.

Het zwaarste brood van 45 pond, werd geleverd door boerderij Honnekink in Hengelo en beloond met 2 flessen wijn. Het geleverde brood bracht €150,00 op en werd gekocht door het Gemeente bestuur van Bronckhorst. Het is bestemd voor het zorgcentrum "De Zonnekamp" en zorgcentrum Hyndendael in Hummelo. 

Wethouder W. Buunk biedt op een groot brood. Foto: Achterhoekfoto.nl

Het tweede brood van 44 pond werd geleverd door boerderij “Tankink” in Hengelo Dit brood bracht bij de veilingmeester Fred Ruiterman eveneens €150,00 op door aankoop van de diaconie Zelhem en gaat naar het voedselloket en diverse dagopvang instellingen. Het derde zwaarste brood, 26 pond is geleverd door boerderij " 't Lenderink " in Hengelo en was goed voor 1 fles wijn. Dit brood bracht €160,00 op en werd gekocht door een cijnsplichtige Hengelose ondernemer. Het 4e brood bracht €140,00 op en werd gekocht door de diaconie Hengelo. Dit brood gaat naar zorgcentrum De Bleijke.

Harry Somsen presenteert een groot brood. Foto: Arno Wolsink.	Harry Somsen en Gerhard ten Bokkel met grote       broden voor de veiling. Achterhoekfoto.nl

Secretaris Gerhard ten Bokkel kon een deel van de flessen wijn uitreiken aan de cijnsplichtigen voor de grootste broden. Meer dan 100 personen gingen tevreden met een gesneden brood onder de arm naar huis.

Geslaagde dag
De broodweger/penningmeester Harry Somsen van de Stichting was zeer tevreden over de geslaagde dag die mede mogelijk gemaakt werd door zeer vele vrijwilligers, demonstrateurs en niet te vergeten "cijnsplichtigen" die aan deze eeuwenoude traditie meewerken en het als een familie-eer zien een bijdrage te kunnen leveren aan de broodweging. Het waren destijds de geërfde boeren, dus eigenaren van de boerderijen, die zelf besloten bij het opheffen van de Marke, de cijnsplicht voor het plaggen en turfsteken in de Marke in ere te houden en hun erven bij voortduring daarmee te belasten, ook na de verkoop of opvolging op de boerderij, als vorm van armenzorg. Het plaggensteken in de Marke was aan regels gebonden. Niet-geërfden mochten dit alleen na speciale toestemming doen.
De traditie van het roggebroodleveren en wegen is dit jaar ook weer gelukt, zeker voor het goede doel, het Hospice Zutphen in Zutphen, die hiervan profiteert. Het is goed dat deze unieke traditie in stand wordt gehouden en het bestuur van de Historische Broodweging Muldersfluite is steeds bezig om samen met de cijnsplichtigen en vele vrijwilligers het evenement te behouden. Daarnaast bedanken zij ook de sponsoren die deze traditionele roggebroodweging mede mogelijk maakten.

2017 De zwaarste broden worden bij opbod verkocht.

Diverse foto's zijn voor dit artikel beschikbaar gesteld door:Achterhoekfoto.nl ( Fotografie: Liesbeth Spaansen) https://www.achterhoekfoto.nl/viewer/7067/roggebroodweging-bij-mudersfluite

en Arno Wolsink van Wolsink Mulitmedia. 
https://www.arnowolsink.nl
Het Hietland 37021NH Zelhem
[T] 0314 794 552
[M] 06 2701 3242[
E] Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.

2019 Film gemaakt door Jan Wolsink over de roggebroodweging. http://www.blikopdestreek.nl/video.php?item=0

http://www.blikopdestreek.nl/overons.php#

Bijeenkomst voor Cijnsplichtigen van de Muldersfluite in 2019

Artikel van de website van de Dansgroep Wi’j Eren ’t Olde.
25-10-2019 16:02:04

Zelhem - Het bestuur van de Stichting Historische Broodweging Muldersfluite organiseert jaarlijks, op Hemelvaartsdag vanaf 12.00, de traditionele roggebroodweging. Deze traditie gaat ver terug in de tijd en is een soort belasting in de vorm van het leveren van roggebrood, hiervoor mochten de omliggende landbouwers (Cijnsplichtigen) heideplaggen steken en ophalen op de gemeenschappelijke onverdeelde gronden. Deze plicht is nog steeds symbolisch verbonden aan de daarbij betrokken boerderijen. Jaarlijks wordt deze traditie nog herhaald, waarbij ook de Folkloristische Dansgroep Wi’j Eren ’t Olde een bijdrage aan levert.

Op donderdagavond 24 oktober jl. was er bij Museum Smedekinck een bijeenkomst voor de Cijnsplichtigen. Hierbij waren er prachtige historische foto’s en filmbeelden te zien. Ook waren een aantal leden van onze Dansgroep aanwezig, om onze bijdrage toe te lichten. We hebben hierbij onze presentatie van traditionele kleding laten zien. Kortom weer een mooi voorbeeld, hoe organisaties elkaar kunnen versterken om tradities te behouden.

Voor meer informatie over de dansgroep Wi’j Eren ’t Olde bezoek hun website.
http://www.wijerentolde.nl/home.html

Bezoekers en medewerkers tijdens de gezellige cijnsplichtgenavond in museum Smedekinck. Smedekinck en Salehem werken ook jaarlijks mee bij de Muldersfluite. Foto: H.M. Somsen.

In 1926 wordt een roggebrood van 70 pond aangeleverd bij de Muldersfluite.
Foto: Erfgoed Centrum Achterhoek-Liemers

*******************

Muldersfluite bedankt cijnsplichtigen
Contact Bronckhorst 12-11-2019 

ZELHEM/HENGELO - De cijnsplichtigen en medewerkers aan de Historische Broodweging bij de Muldersfluite zijn eind oktober in het zonnetje gezet op een gezellige avond in Museum Smedekinck te Zelhem.

Voorzitter Henk Waarlo opent de avond en spreekt zijn waardering uit voor de bezoekers: "Jullie zijn onmisbaar voor de toekomst van de broodweging." De cijnsplichtigen leveren jaarlijks volgens traditie roggebrood op Hemelvaartsdag, dat wordt geveild voor een goed doel in de regio. De gasten krijgen uiteraard roggebrood bij de koffie, gesponsord door bakker Ton Sloot uit Keijenborg. Hij is 'hofleverancier' van het roggebrood voor de Muldersfluite. Cijnsplichtigen hoeven bij deze gelegenheid géén brood te leveren maar krijgen juist roggebrood.

Daarna geeft Harry Somsen de zaal een heldere presentatie over de geschiedenis van de Muldersfluite met oude filmbeelden en foto's. Zo is op een film uit 1921 te zien, hoe roggebrood op het erf bij een boerderij in de bakoven wordt gebakken. Daarna gaat het per kruiwagen naar de broodlevering. Vooral de grootte van het aangevoerde brood door de eeuwen heen is opvallend. Harry toont een lijst met leveringen door erven, waarbij soms een roggebrood van 150 pond is aangeleverd. Het is een echte wedstrijd tussen boerderijen wie het grootste brood levert én de twee flessen wijn in ontvangst neemt als beloning. Talrijke foto's laten zien, hoe vanuit het verleden naar het heden de broodweging plaatsvindt. Natuurlijk met veldwachter, notabelen met de burgemeester op de eerste rij bij de broodweging. Waar vroeger een kermis (Fluite) bij het evenement hoorde, wordt dit al jaren ingevuld met een vaste rol voor de blaaskapel van Crescendo en boerendansgroep Wi'j Eren't Olde. De versierde broodwagen is van later datum. De kleding van de wegers is tegenwoordig ook in stijl. Verder herkennen onze gasten veel vertegenwoordigers van burgemeester en wethouders van Hengelo, Zelhem en Bronckhorst op de getoonde foto's.

Na de pauze met consumpties voor de cijnsplichtigen en medewerkers vraagt de voorzitter de zaal naar reacties op het evenement en suggesties voor de toekomst. Zo wordt aandacht van de media voor de broodweging belangrijk gevonden. Wel merkt men op, dat 'folklore geen hype is in Nederland'. Het leeft minder dan in omringende landen. Kopers van het geveilde roggebrood zijn ook onmisbaar. Nieuw publiek is mogelijk bij campinggasten te vinden.

                                      Foto: H.M. Somsen

Tenslotte geeft Wi'j Eren 't Olde een prachtige modeshow over kledij uit oude tijden in de vorm van grappige dialogen met tot slot een ode aan de Achterhoek. Daarna dankt de voorzitter de aanwezigen voor hun komst. Al met al een goed geslaagde avond voor de ongeveer 50 deelnemers, met dank aan de vlotte bediening op deze prettige locatie van Smedekinck.

Arikel geplaats door H.M. Somsen.

Laatst bijgewerkt: 2 juni 2022

 De marke van Hengelo.

Door Eddy Geurtsen.



Markeboek transcriptie 1612-1690
Uitgave: Oostgelderse Stichting voor Genealogie en Boerderijonderzoek.

In 1612 telde de marke van Hengelo 59 gewaarde erven, boerenplaatsen die stemrecht hebben in de jaarlijkse markevergadering, de zogenaamde “Holting”.
De marken bestaan al in de achtste eeuw. De naam komt van merk, merkteken, merkpaal, grens. Het gebied van de marke wordt door middel van markepalen afgepaald en krijgt uiteindelijk de naam “marke” zelf te dragen.
Onder de marke van Hengelo vallen het dorp Hengelo met de buurtschappen Bekveld, Noordink en Varssel.
De marke grenst aan die van Wichmond, Vorden en Ruurlo en natuurlijk aan de Dunsborger of Hattemer Marke, de “andere” Hengelose marke.
Als we de lijst van gewaarde erven uit 1782 bekijken dan blijkt dat veel eigenaren elders woonachtig zijn en/of meerdere erven bezitten.
Erve Leemkuyl en Lenselink zijn van de Vrouwe van Verwoolde, Baron van Deutichem is eigenaar van de erven Elderink, Olthof en Memelink terwijl Drost van Essen de erven Averenck, Tackenkamp, Klein Mentink, Bruijnderink en Duijkelborg in bezit heeft.

SCHAAPSDRIFTEN
Van de 59 erven bezitten bijna de helft het recht van schaapsdrift en het zijn deze schaapsdriften die regelmatig voor moeilijkheden zorgen.
In 1618 klagen naburige erven dat er op het Waerle “een ongewoonlicke schaepdrift” wordt gehouden. De eigenaresse van het Waerle verklaart desgevraagd dat ze van haar man zaliger heeft begrepen dat ze over het recht van schaapsdrift beschikt. De erfgenamen (de eigenaren van de gewaarde erven) geven haar te verstaan dat ze dan maar met bewijzen op de proppen moet komen.
In 1630 is er sprake van een ongeoorloofde schaapsdrift op het erve Regelinck en zo is er geregeld wat aan de hand. In de vergadering van 1633 wordt melding gemaakt van klagende boeren in de Noordink. De schapen komen hun te na, de “vrogten” (omheiningen) worden vernield en de boeren willen hiervan graag verlost worden. Er wordt beslist dat de schapen in het veld gedreven moeten worden en dat ze niet tussen de kampen mogen komen (de kampen zijn particuliere ontginningen, dikwijls omgeven door een omheining van levend hout).
Als het toch weer misgaat dan moet de schater (oppasser, aangesteld door de marke) de schapen schutten (schutten = in beslag nemen).
De resolutie (beslissing) van 1633 wordt in 1639 nog een keer aangehaald met de opmerking erbij dat degene die de overtreding begaat aan de erfgenamen een vat bier schuldig is.
In 1644 heeft een zekere Jan Mes op het Stapelbroek een schaapskudde aangeschaft waarvan hem het recht wordt betwist. Hij moet betere bewijzen van zijn rechten overleggen of de kudde binnen een half jaar weer afschaffen.
Het zullen deze schaapskuddes zijn die, in combinatie met een ander fenomeen, uiteindelijk zullen leiden tot de opheffing van de Hengelose Marke.

AANGRAVEN
Een groot probleem in de marke is het “aangraven” van de gemeenschappelijke grond. Door dit “aangraven” wordt een stuk markegrond toegevoegd aan het particuliere grondbezit, tegenwoordig zouden we spreken van “landjepik”.
Op 3 september 1726 wordt er gesproken over aangegraven grond langs de Waarler Camp. De Heren Markenrigters en de Gecommiteerden zullen het in ogenschouw nemen en als het inderdaad nieuw aangegraven land is het “alsdan datelijk in te smijten” (ongedaan maken). Het aangraven is moeilijk tegen te gaan hoewel de schaters extra instructies krijgen om hier alert op te zijn. Op de vergadering van 5 september 1741 wordt een buitengewone vergadering aangekondigd om te bespreken hoe er omgegaan moet worden met ingesmeten percelen die opnieuw zijn aangegraven. Ook wil men nader overleggen om te kijken hoe het fenomeen van aangraven kan worden beheerst.
Voorafgaand aan die buitengewone vergadering is er een grote inspectieronde gehouden door de marke. Naar aanleiding van deze inspectie wordt op de vergadering van 26 september een lijst gepresenteerd van 19 gevallen waarvan we er enkele zullen uitlichten:
1. De Diaconije aen den Guijlekers Hof den ouden graven nedergelijkt
en een nieuwen graven opgegraven.
7. Reijnt Hoegen het ingesmeten nevens Bluemink Camp weder opgegraven.
12. De Hr. Rentmr. Van Dillen het ingesmeten Ackermaels bosjen weder opgegraven.

De voorgaande resoluties waarin het aangraven wordt behandeld worden “geinhareert” (blijven van kracht), maar uiteindelijk is het niet meer mogelijk om alle aangravingen in te smijten. Jan en alleman houden zich inmiddels met deze praktijken bezig. Niet alleen de gewaarde erven graven aan de gemeenschappelijke gronden, ook allerlei ander volk plaatst hutten op markegrond en eigent zich zo een stukje grond toe. In de loop van de jaren verandert dan ook geleidelijk de aanpak. Er wordt niet langer voor radicale oplossingen gekozen maar er wordt gezocht naar regulering van de nieuwe trends die blijkbaar niet tegen zijn te houden.
In 1812 wordt een verzoek van een zekere Jan Massink of Wassink om een stukje in het veld af te graven afgewezen, men wil geen hutten toestaan. Maar een paar jaar later blijken er een aantal hutten in de heide te staan die niet meer zo gemakkelijk af te breken zijn. Er wordt eerst nog wel gesproken over de verplichting om de hutten af te breken maar dat gebeurt dus niet.
Een voorstel om de grond te verpachten wordt ook in eerste instantie afgewezen. De hutten moeten toch verdwijnen, zo is men van mening. Er wordt verzuimd om duidelijk aan te geven hoe de hutten moeten worden verwijderd en door wie en daardoor sleept de kwestie zich voort.
In 1815 lezen we dan het volgende: “Omtrent de hutten en wel bepaaldelijk die van Berent Pieper, Jan Massink, A.Wissels, Klaas van Leijden is, nadat hetzelve nader in overweging genomen is, geresolveerd, diezelven aan de bewoners op recognitie uit te geven”.
Twee jaar later is de grond opgemeten en aan “het Huttenvolk” voorgesteld om de grond te pachten voor de duur van zes jaren. Bij weigering zal de grond openbaar worden verkocht. Alle vier “de Huttenkaels” weigeren omdat ze de grond t.z.t.willen kopen als ze over het benodigde geld beschikken.
Nog datzelfde jaar, in november, wordt de huttengrond openbaar verkocht. Klaas van Leijden is de enige van “de Huttenkaels” die de grond koopt, hoe het met de overigen is afgelopen meldt het verhaal niet.
Inmiddels wordt er nauwelijks meer opgetreden tegen het “aangraven”. Alle aangegraven grond wordt opgemeten en verkocht aan de aangravers. In snel tempo verdwijnt nu de gemeenschappelijke markegrond door het grootscheepse aangraven.
De schaapsdriften komen, bij gebrek aan woeste grond, in de knel. Daarom wordt in de vergadering van 7 september 1819 door C.C. Holl, eigenaar van het Waarle, de volgende vraag gesteld: als men in dit tempo doorgaat met het afgraven van de woeste gronden, waar moeten degenen die het recht van schaapsdrift hebben, hun schapen binnenkort weiden?
Dhr. Holl wil graag een stuk woeste grond van ongeveer 15 Rijnlandse morgens toegewezen zien aan alle gerechtigden van een schaapsdrift. Hem wordt echter te verstaan gegeven dat dit niet mogelijk is omdat de marke waarschijnlijk te klein is voor zo’n toewijzing.
Hierop vraagt Holl om hem dan maar zijn aandeel in de marke toe te kennen. Hij wil dus niet langer in de gemeenschap blijven en vraagt om over te gaan tot verdeling van de markegrond.

VERDELING
Na het verzoek om tot verdeling van de gemeenschappelijke gronden over te gaan wordt er een commissie benoemd om de mogelijkheid hiervan te bekijken. In mei 1820 zal deze commissie verslag uitbrengen. De commissie laat er geen gras over groeien want op 2 mei 1820 komt deze al met een rapport. Maar het lijkt erop dat er bij de leden sprake is geweest van enige vooringenomenheid omtrent hun opdracht want kort samengevat komt de commissie tot de volgende conclusie:
Verdeling is bijna onuitvoerbaar, er zijn 27 erven met het recht van schaapsdrift die schadeloos gesteld moeten worden. Ook zijn er veel erven die weliswaar geen stem in de marke hebben maar wel sinds mensenheugenis beschikken over het genot van “heiden en weiden” in de marke. Hoe moeten al deze belanghebbenden worden tegemoetgekomen?
Om deze en meerdere redenen ziet de commissie geen mogelijkheden om met een behoorlijk plan van verdeling te komen.
Het rapport wordt besproken maar na het tellen van de stemmen blijkt dat een meerderheid van de geërfden toch voorstander is van een onderlinge verdeling van de markegrond.
Predikant Snethlage stelt nu voor om opnieuw een commissie te benoemen die er voor gaat zorgen dat de markegrond in kaart gebracht wordt en dat de wegen en waterlopen worden afgebakend en gereguleerd. In de eerstvolgende vergadering moet er dan verslag worden uitgebracht en een conceptplan worden aangeleverd.
De geërfden stemmen in met dit voorstel en er wordt een commissie gevormd door de heer Gallee uit Vorden die 3 stemmen in de marke heeft, Dhr. Holl met 1 stem, Predikant Snethlage met 2 stemmen en Mr. A.Steenlack met 4 stemmen.
Op 5 september 1820 tijdens de gewone markevergadering brengt de commissie rapport uit. Mr. Steenlack is wegens ziekte afwezig. Hier volgt een korte samenvatting van de bevindingen van de commissie:
De gemeenschappelijke gronden zijn inmiddels door landmeter Mellink uit Vorden opgemeten en in kaart gebracht. Er blijkt nog 936 morgen aan ongecultiveerde grond in de Hengelose marke aanwezig te zijn (een Rijnlandse morgen is 8516 m2) en dat is omgerekend gelijk aan ongeveer 800 hectares.
Door de langdurige ziekte van een van de leden is de commissie nog niet in staat geweest om een plan te maken voor de regulering en aanleg van wegen en waterlopen.
Maar de commissie is wel heel stellig van mening dat een verdeling niet alleen mogelijk is, maar ook heel erg wenselijk. Ze verwijst ook nog naar een recente uitspraak van de Zutphense rechtbank waarin is beslist dat iedere geërfde het recht heeft om de opheffing van de gemeenschap te eisen.
De commissie wordt bedankt voor het werk dat in zo korte tijd is gedaan en krijgt tevens de opdracht om hiermee verder te gaan.

Als we een jaar verder zijn, op 4 september 1821, brengt de commissie opnieuw verslag uit van haar vorderingen om tot verdeling van de markegronden te komen. Een totale verdeling van de gemeenschappelijke gronden in een keer blijkt veel moeilijkheden op te leveren en daarom stelt de commissie voor om eerst een voorlopige en gedeeltelijke verdeling te bewerkstelligen. Ieder gewaard erve krijgt daarbij een nader te bepalen aantal morgens in bezit. Voor deze methode worden de volgende argumenten aangevoerd: degenen die snel aan het ontginnen willen kunnen meteen aan de slag, wie nog geen haast heeft kan eerst nog op de oude voet doorgaan. Boeren die nog niet zijn overtuigd van de noodzaak tot verdeling kunnen eerst nog de kat uit de boom kijken en zullen wellicht worden overtuigd door de ervaringen van anderen.
De boeren kunnen door de geleidelijke overschakeling ook geleidelijk aan wennen aan een andere manier van bemesting.
Dan volgt er een lijst van tien stukken markegrond met daarachter de grootte:
1. De Gotinkheide in Varssel 114 morgen
2. De Vaalverinkheide 603 morgen
3. Achter Klein Tjooitink 13 morgen
4. Tussen Klooster, Mettemaat en Waarlerdijk 28 morgen
5. Regelinkheide 54 morgen
6. Helderveld 3 morgen
7. Bij de Halfweg 76 morgen
8. Wijnstroet 23 morgen
9. Grijzen Zegge 9 morgen
10. Sieblek 9 morgen

De commissie vindt dat de toedeling gelijkelijk aan ieder stemhebbend erve moet plaatsvinden maar wil rekening houden met een eeuwenoude gebruikte classificatiemethode van de grond, namelijk groengrond, gemengde grond en heidegrond. Een morgen groengrond heeft net zoveel waarde als twee morgen heidegrond of anderhalve morgen gemengde grond.
Als deze methode wordt toegepast kan aan ieder gewaard erve 6 morgen heidegrond of 4 ½ morgen gemengde grond of 3 morgen groenland worden toegekend.

Maar voordat er tot verdeling overgegaan kan worden moeten eerst de wegen en waterlopen worden geregeld. Er volgt een lijst waarop een aantal prioriteiten staan genoemd. Zo is er sprake van een weg die begint bij het Lushof, door de Zellerdijk, langs de Hazenhutte, door Klein Bleumink en de Kleine Steege, langs Lomans kamp van Klaas van Leijden tot aan de grensafscheiding van Ruurlo. Globaal gezien betreft het hier waarschijnlijk de tegenwoordige Heideweversweg, Handwijzersdijk, Hazenhutweg en dan vanaf Varssel naar de Veldhoek.
Door eerst de wegen te reguleren wordt voorkomen dat er doodlopende wegen ontstaan en/of percelen onbereikbaar worden.
De commissie houdt zich niet alleen met de wegen bezig, ook de waterhuishouding moet worden geregeld voordat de grond kan worden verdeeld en uitgedeeld. In feite heeft het werk grote parallellen met de ruilverkavelingen die 150 jaar later uitgevoerd zullen gaan worden.
Vanuit het Stengoor, het laagliggende gebied tussen de tegenwoordige Ruurloseweg, Het Klooster en de Aaltenseweg, ontspringt de Weppelbeek. Anno 2010 draagt een klein bosje bij de Ruurloseweg nog de naam Stengoor/Steingoor. De commissie stelt voor om een nieuwe waterloop te graven vanuit Stengoor achter om de kamp langs de Heurne en de Knipscheer. Hierdoor zal het dorp, waardoor het water vanuit het Stengoor momenteel afloopt, aanmerkelijk ontlast worden. Het Stengoor zelf kan op deze manier ook beter ontwaterd worden omdat het water dan de kortste weg kan nemen.

De commissie heeft bij haar laatste inspectie ook weer veel “eigendunkelijke opgravingen” geconstateerd waarvan er enkele met name worden genoemd. Ze ziet daarin een reden te meer om vaart te zetten achter de verdeling van de gronden.
Het verslag van de commissie wordt door de geërfden besproken waarna wordt besloten om over te gaan tot de voorlopige toedeling van 6 morgen heidegrond of 4 ½ of 3 morgen naar gelang de classificatie. Voor iedere roede die wordt aanbedeeld (600 roeden = 1 morgen) moet 1 cent worden betaald als het heide betreft, 1 ½ cent voor gemengde grond en 2 cent als het om groengrond gaat.
Het Sieblek wordt buiten de verdeling gehouden en zal in het openbaar worden verkocht.

Op 3 september 1822, we zijn al weer een jaar verder, is er markevergadering in het lokaal van herbergier Garrit Langeler. De commissie, bij monde van Steenlack en Gallee, brengt verslag uit van de vorderingen. 

De meeste erven hebben al een hoeveelheid grond gekregen, veelal bepaald door de natuurlijke ligging bij de betreffende erven. Er zijn ook al een aantal wegen aanbesteed voor een bedrag van f 203,10 en die zullen aan het eind van de maand worden opgeleverd. De commissie wordt bedankt en gevraagd om voort te gaan met haar werk.

Het vierde rapport van de commissie wordt op 2 september 1823 uitgebracht tijdens de jaarlijkse markevergadering. Commissielid predikant Snethlage is overleden en vooral zijn plaatselijke kennis wordt node gemist.
Een ander lid, dhr. Holl van het Waarle, is blijkbaar met de noorderzon vertrokken en daardoor heeft de commissie met personele problemen te maken gekregen.
Ondanks dat is er het afgelopen jaar flink wat werk verzet. De tweede serie wegen is aanbesteed en er is een grote waterloop in de buurt van de Vordenseweg aangelegd waarmee veel overtollig oppervlaktewater wordt afgevoerd. De wegen die nog volgens de planning moeten worden uitgevoerd zijn al door middel van kielspit uitgezet. De commissie heeft verder nog heel wat drijfwegen laten uitsteken met instemming van de aangrenzende eigenaren waardoor de gronden beter bereikbaar zullen zijn.
We moeten het werk van de commissie niet onderschatten want de beide overgebleven commissieleden hebben zich ontpopt als projectontwikkelaars pur sang. Als we bedenken dat Ambrosius Steenlack officier aan de arrondissementsrechtbank te Zutphen is en Johan Hendrik Gallee burgemeester te Vorden dan kunnen we ons afvragen of ze hun roeping niet zijn misgelopen.
De eerste toedeling is praktisch afgerond, de classificatie is verricht door twee onpartijdige taxateurs en heeft blijkbaar weinig moeilijkheden opgeleverd. Zo hier en daar is er meer grond per erf uitgegeven als de bedoeling was maar dat heeft te maken met de situatie ter plaatse en de plaatselijke gesteldheid. Het ligt in de bedoeling om dit met de definitieve toedeling alsnog te verrekenen.
De commissie wordt aangevuld met wederom een lid van de familie Snethlage, ditmaal Samuel Johan Snethlage. Samen met de heer Lambert Arnold Willinck, richter, telt de commissie weer een krachtdadig bestuur.

Op 14 september 1824 is er weer een markevergadering. Er zijn nu 5 jaren verstreken sinds er voor het eerst werd gevraagd om verdeling van de markegrond en wat is er inmiddels een boel veranderd. Alle gewaarde erven hebben inmiddels zes morgen grond naar de vastgestelde classificatie in bezit gekregen. De markgenoten hebben welwillend en inschikkelijk meegewerkt. Omdat er in Varssel een nieuwe school gebouwd gaat worden staat de marke een hoek grond van drie morgen af aan de gemeente Hengelo om aan de onderwijzer in gebruik te geven.
Ook het afgelopen jaar zijn er weer een aantal wegen aanbesteed, maar die zijn nog niet allemaal opgeleverd. In Varssel moeten nog snel enkele wegen worden aangelegd waaronder een weg door de Gotinkheide tot de Kamerhut.

Nu de voorlopige verdeling tot een goed einde is gebracht moet het moeilijkste werk nog gebeuren, namelijk de definitieve toedeling.
Niet alleen in Nederland, ook in Hannover en Pruisen, is het algemeen erkend dat de markegronden een uitsluitend eigendom zijn van de gewaarde erfgenamen. De ongewaarden hebben dus in principe geen enkel recht op welke grond dan ook. Toch wordt begrepen en is men er altijd vanuit gegaan dat bij een gehele verdeling van de heidegronden ongeveer 100 tot 120 morgen onder de ongewaarden zal moeten worden verdeeld.
Er zijn twee mogelijkheden om deze grond aan de ongewaarden over te dragen, namelijk massaal of stuksgewijs. De commissie kiest voor stuksgewijze uitgifte omdat ze wil voorkomen dat er een gemeenschap van ongewaarden wordt geboren uit de vernietiging van een gemeenschap van gewaarden.
Om tot een eerlijke verdeling, ook onder de ongewaarden, te komen legt de commissie een aantal uitgangspunten voor aan de markevergadering. Het restant aan onverdeelde markegrond wordt onder de gewaarde erven op dezelfde manier verdeeld als bij de voorlopige verdeling heeft plaatsgevonden. Daarnaast zal dus een deel onder de ongewaarden worden verdeeld. Onder de ongewaarden in de mark worden verstaan de eigenaren van een huis met land die altijd de heidevelden hebben gebruikt voor hun mest en huisbrand. Iedere eigenaar met 1 morgen bouw- of weiland krijgt een halve morgen heidegrond, een eigenaar met 1 tot 3 morgen bouw- of weiland krijgt ¾ morgen heidegrond. Eigenaren met 3 tot 10 morgen bouw- of weiland krijgen 1 morgen heide en boven 10 morgen bouw- of weiland levert 1 ½ morgen heidegrond op.
Zoveel als mogelijk is zal de toe te bedelen grond zo dicht mogelijk bij het land van de toebedeelden liggen.
Wat is er nog te verdelen?
Voor de gewaarden blijkt er nog zo’n 300 morgen te verdelen naast de 400 morgen grond die ze al hebben ontvangen. Voor de ongewaarden is er dan 120 morgen en voor de wegen en sloten wordt 116 morgen gerekend, waarmee het totaal weer op 936 morgen komt.

De commissie wordt weer dank gezegd en vervolgens verzocht om voort te gaan met het werk teneinde te komen tot een algehele verdeling van de gronden.

De 13e september 1825 is er weer een markevergadering bij Langeler en de commissie brengt verslag uit van haar vorderingen. Allereerst zullen alle kleine hoekjes grond die nog zijn blijven liggen worden opgemeten door landmeter Mellink. Ze zullen zoveel mogelijk worden verkocht aan de eigenaren van de belendende percelen.
De laatste belangrijke wegen die nog aangelegd moesten worden aangelegd zijn aanbesteed. Ook een zestal duikers zijn voor fl. 167,-- aanbesteed.
Verder is de commissie bezig geweest met de openbare veiling van het Sieblek. Notaris Ghijm heeft de grond in vier percelen in veiling gebracht maar de vooraf vastgestelde minimumprijs van fl. 1.000,-- is niet gehaald. Het scheelde maar fl. 24,-- maar toch.
De commissie krijgt toestemming om met de potentiele kopers te onderhandelen om alsnog de beoogde fl. 1.000,-- binnen te halen.

Het blijkt dat sommigen nog moeten wennen aan het verdwijnen van de gemene gronden. Erve Groot Roessink maakt bezwaar over het drijven van vee door Lammert Walgemoed die onder het Stapelbroek woont.
Walgemoed wil van de oude drijfweg gebruik blijven maken, maar die is nu in het bezit gekomen van Groot Roessink. Lammert moet nu “uitwegen” over grond van het Stapelbroek, die weg is ook nog ¾ korter dan de oude drijfweg.
De eigenaar van Stapelbroek zegt toe dat hij Lammert zal uitleggen hoe hij in de toekomst heeft te handelen.
In de volgende vergadering van 1826 zal er nog een keer over gepraat worden en wordt nogmaals uitgelegd dat de oude rechten na de privatisering zijn vervallen.

September 1826, Lambert Willinck is overleden maar de commissie is met onverminderde energie verder gegaan met de grondverdeling. Aan de hand van de “kohieren” van de grondbelasting zijn lijsten samengesteld van de ongewaarden, er zijn vier duikers gelegd en het Sieblek is voor exact fl. 1.000,-- verkocht.

De daarop volgende jaren loopt alles rustig door. Nu er al flink wat grond is toegedeeld hoeft er ook niet met zoveel snelheid als in het begin te worden gewerkt.
In 1828 zijn er 157 percelen opgemeten en gekielspit, in totaal ruim 88 hectare (de Rijnlandse morgen heeft inmiddels plaats gemaakt voor de “bunder”).
Voor een aantal ongewaarden in Varssel, Bekveld en op het Kieftendorp moet dit nog gebeuren, daarna kan het restant onder de gewaarden eerlijk worden verdeeld.
De 157 percelen zijn genummerd en die worden nu aan de ongewaarden in volgorde van huisnummer toegewezen. Zo krijgt Jan Teunissen, smid in Hengelo, als bewoner van huisnummer 30 een stukje grond van 0,64 hectare aan de weg van de Zelledijk langs de Hazenhut (tegenwoordig afslag Ruurloseweg – Handwijzersdijk richting camping, direct aan de linkerkant).

Ambrosius Steenlack is op 21 juli 1829 overleden in de leeftijd van 51 jaar. Deze geboortige Rotterdammer heeft veel werk verzet voor de marke. De afgelopen jaren vervulde hij ook de functie van markenrigter. Als zijn opvolgers worden benoemd Samuel Johan Snethlage en Hendrik Voortman.
Ambrosius beheerde ook de kas van het markenfonds en dat werk wordt nu overgenomen door zijn schoonzoon Mr. Pieter Glaudius Hubrecht.
Tot lid van de grondverdelingscommissie worden nog gekozen Lucas Binkhorst en Casper Derk Willinck, zodat met de zittende leden Gallee en Snethlage deze weer op volle sterkte is.
Willinck zal echter al snel komen te overlijden, evenals S.J. Snethlage, waardoor er veel bestuurs- en functiewisselingen plaatsvinden.
In 1829 is de verdeling al zo goed als volbracht en wordt het niet meer nodig gevonden om de commissie nog weer met nieuwe leden aan te vullen.
In de kerken van Hengelo en op de Keijenborg wordt op twee achtereenvolgende zondagen afgekondigd dat iedereen die nog bezwaren heeft met betrekking tot de verdeling van de markegronden en de wegen en waterlopen deze voor 1 november 1829 schriftelijk moet inleveren bij landmeter Mellink te Vorden.
Mellink is niet alleen landmeter maar ook nog molenaar. In latere jaren zal hij nog raadslid en wethouder in de gemeente Vorden worden en trouwen met een dochter van Jan Hendrik Gallee, de burgemeester van Vorden.
Naar aanleiding hiervan komen er enkele bezwaren en verzoeken binnen die met weinig moeite kunnen worden afgehandeld.

Op 18 december 1829 worden dan nog 11 duikers aanbesteed voor fl.189,--. Ze zijn door Mellink begroot op fl. 200,-- dus er is sprake van een meevallertje.
Geleidelijk aan begint men uit te kijken naar de opheffingsvergadering van de Hengelose marke. Het zijn nog maar puntjes die op de i gezet moeten worden, toch zal het allemaal nog heel wat langer duren dan gedacht.
Op 7 oktober 1830 spreekt men af dat in de volgende vergadering door landmeter Mellink het definitieve verdelingsplan ter goedkeuring wordt ingeleverd. Ook moeten nog de nodige overgeschoten hoekjes onverdeelde grond worden toegedeeld. Een zo’n hoek ligt bij de Bleek maar door het hoge water is dat toedelen steeds maar weer uitgesteld.
Als de hoekjes niet meer nodig zijn om als compensatie bij eventuele klachten te gebruiken dan kunnen ze worden verkocht.
Dan worden er vier jaar lang geen notulen meer bijgehouden. Op 16 oktober 1834 blijkt dat landmeter Mellink betrokken is geweest bij de vijandelijkheden tegen Belgie (Tiendaagse Veldtocht). De tijdsomstandigheden hebben de, toch al praktisch voltooide, verdeling naar de tweede plaats verwezen.
Nu wordt alsnog getracht om tot een afhandeling van zaken te komen. De overhoekjes moeten nog geregeld worden en dan zijn er nog 23 duikers en bruggen die men aan de gemeente Hengelo wil overdragen in eigendom en onderhoud.
De commissie heeft hierover contact gehad met de gemeente maar ze zijn niet tot overeenstemming gekomen. De marke wil een bedrag betalen aan de gemeente als tegemoetkoming in de kosten van het toekomstige onderhoud maar de gemeente vind het geboden bedrag te laag.
De marke heeft een nieuw bod gedaan van fl. 800,-- maar er is geen reactie meer van de gemeente ontvangen.
De beheerder van de penningen, Mr. P.G. Hubrecht uit Leiden (de schoonzoon van wijlen Ambrosius Steenlack) heeft een brief gestuurd waarin hij vraagt om van zijn functie te worden ontheven. De marke vraagt nu aan de zwager van Hubrecht, Johan Leonard Steenlack uit Zutphen, om het beheer van de kas over te nemen.

DEFINITIEVE OPHEFFING HENGELOSE MARKE
Of er na 1834 nog markevergaderingen zijn geweest valt te betwijfelen. De meeste gemeenschappelijke grond is verdeeld en de poging om de eigendom van de duikers en bruggen over te dragen aan de gemeente is mislukt want op het laatste bod van de marke is door de gemeente niet meer gereageerd.
En zo raakt de marke van Hengelo in een sluimertoestand die bijna 40 jaar zal duren.
Maar de gemeente Hengelo krijgt steeds meer last van de slechte staat van de duikers en bruggen, hoewel geen eigendom wordt er toch zo hier en daar gerepareerd waar het het meeste nodig is. Uiteindelijk neemt de gemeente dan ook het initiatief om de zaken definitief te regelen.
Daartoe worden op zaterdag 15 november 1873 de vertegenwoordigers van de gewaarde erven van de marke door de gemeente uitgenodigd in het lokaal van herbergier C.Langeler. Het doel van de vergadering is om een wettig markebestuur te benoemen waarmee de gemeente in overleg kan treden over het onderhoud van de duikers en bruggen.
Er zijn 41 stemgerechtigde erven aanwezig, 6 erven zijn afwezig en van 10 erven kan worden aangenomen dat ze niet meer bestaan. Dhr. De Veije, eigenaar van het Regelink en ook wethouder van de gemeente Hengelo, schetst de tegenwoordige toestand van het “markgenoodschap”. Sinds het overlijden van Mr. Snethlage als laatste markenrigter zijn de belangen en verplichtingen van de marke niet meer behartigd. De gemeente wil het onderhoud van de bruggen en duikers geregeld zien, waarna die overgedragen kunnen worden aan de gemeente. Daarom wordt voorgesteld om een markebestuur van drie personen te benoemen.
Dhr. De Veije wordt benoemd tot voorzitter, de heren van Houten (Meenink, Vaalverink en Antink) en Kleve (den Iekink) als leden.
Het bestuur wil al op 29 november weer bij elkaar komen maar dhr. Stolk (Wassink) als vertegenwoordiger van de erfgenamen van J.L. Steenlack, de laatste administrateur van de marke, vraagt om wat extra tijd. Hij denkt dat hij nog meer informatie via de familie Steenlack kan aanleveren. Ook de heren Gallee (Stemmers of Cuper, Groot Wassink en Klein Wassink) en landmeter Mellink (Abbink, ’t Jotink en Buenk) denken nog wel wat stukken aan te kunnen leveren.

Op 13 december 1873 komt het markgenoodschap, zoals het nu genoemd wordt, weer bijeen. Van de erfgenamen van B.G. Snethlage zijn inderdaad de nodige stukken ontvangen en Mellink uit Vorden heeft tekeningen ingestuurd. Nu kan men een duidelijk beeld krijgen van de huidige situatie. Uit de stukken blijkt dat de eigendom van de definitief toebedeelde percelen in 1833 is overgeschreven op naam van de toebedeelden.
De Hervormde en Rooms Katholieke armen zouden nog enkele stukken grond in eigendom krijgen. De betreffende percelen zijn op 16 oktober 1834 verkocht en hebben fl. 594,-- opgebracht, maar het lijkt erop dat de gronden niet op naam van de kopers zijn gezet.
Er staat sowieso nog heel veel grond op naam van de marke terwijl die grond inmiddels wel aan andere eigenaren toebehoort. Dat geldt in ieder geval voor grond die bij markeresoluties zijn toegekend.
Nog wel marke-eigendom is een deel van de singels aan de Zellerdijk (nu Ruurloseweg) met daaraan liggende lage grond dat de naam “Ronde Venne” draagt. Links en rechts liggen er nog steeds de overhoekjes, alles bij elkaar ruim 4 hectare.
Met betrekking tot de overname van de duikers en bruggen door de gemeente is nu duidelijk geworden dat het gemeentebestuur op2 november 1833 een bedrag van fl. 2.200,-- heeft gevraagd hetgeen door de marke is afgewezen.
In 1836 is door de marke als vergoeding een bedrag van fl. 500,-- geboden met daarbij de singels aan de Zellerdijk. Dit is weer door het gemeentebestuur afgewezen omdat het van mening was dat een bedrag van fl. 1.200,-- nodig was.
En dan is er nog de financiele administratie. In het verleden is er steeds door de administrateur rekening en verantwoording afgelegd en die verklaarde dan ook het eventuele batige saldo aan de marke schuldig te zijn.
Toen mr. Hubrecht per brief van 17 oktober 1837 zijn ontslag indiende is hij opgevolgd door zijn zwager J.L. Steenlack. Op 1 september 1834 zou er een batig saldo van fl. 267,47 zijn geweest waarna er geen rekening en verantwoording meer is afgelegd.
Nadat J.L. Steenlack op eerste Kerstdag 1855 overleed heeft de weduwe aan markenrigter B.G.Snethlage gevraagd om de stukken over te nemen. Maar omdat Snethlage van mening is dat hij daartoe niet bevoegd is blijft de administratie bij de weduwe Steenlack.
Op 12 september 1856 heeft de weduwe dan nog een brief gestuurd waarin ze schrijft dat ze uit de aanwezige stukken inmiddels heeft kunnen opmaken dat de zaken niet zomaar overgedragen kunnen worden maar dat er ook verrekening met de marke moet plaatsvinden.
Nu, 13 december 1873, is er een brief van dhr. Stolk als gevolmachtigde van de familie Steenlack. Hij doet de aanbieding om alle aanwezige stukken, kwitanties e.d. over te dragen aan de marke in ruil voor volledige vrijwaring van de familie Steenlack. Volgens Stolk is nooit geld van de marke in berusting geweest bij de familie Steenlack.

Uit de papieren die de laatste markenrigter Snethlage heeft nagelaten valt op te maken dat die na 1856 nog wel grondbelastingen heeft betaald voor de marke, nadat hij was overleden hebben zijn erfgenamen deze belastingen voldaan. Door de verkoop van dode dennenbomen werden deze uitgaven bekostigd, bij de overdracht van de stukken is dan ook nog een bedrag van fl. 0,74 aangetroffen, afkomstig van deze handelingen.

Het markebestuur wordt gemachtigd om alles te doen wat nodig is om te zorgen dat de laatste onroerende goederen van de marke worden overgedragen aan de gemeente Hengelo. Ook moet het bestuur zorgen dat alle grond die door de marke is verkocht door overschrijving ten kantore der hypotheken op de juiste naam komt te staan.
Tenslotte krijgt het bestuur de opdracht om alle nodige maatregelen te treffen om rekening en verantwoording af te kunnen leggen.

Kaart uit 1867 met daarop de Dunsborgermarke de Hattemermarke en de Hengelosemarke.

Op 6 juli 1875 komt het markgenoodschap weer bij elkaar. Er is een oud reglement gevonden uit 1810 dat nog steeds van kracht is. Van oudsher zijn er 59 stemgerechtigde erven, maar van sommige erven zijn de huizen afgebroken en de gronden daarvan zijn verkocht aan meerdere eigenaren, daardoor is het moeilijk om uit te maken aan wie het stemrecht behoort. Met algemene stemmen wordt beslist dat het stemrecht blijft bestaan voor die erven waarvan de huizen zijn afgebroken. Het stemrecht behoort aan de eigenaar van de grond waarop vroeger het huis heeft gestaan.
Bij het kadaster is onderzoek gedaan naar de gronden die nog op naam staan van de marke. Er zijn 24 percelen gevonden, ter grootte van ruim 4 hectare, die nog in eigendom zijn van de marke. Dan zijn er 26 percelen gevonden die in het bezit zijn van bijzondere personen. Hiervan zijn 23 bezitters ook de rechtmatige eigenaren maar van 3 percelen is nog niet bewezen dat de gebruikers ook de rechtmatige eigenaren zijn.

Er zou nu rekening en verantwoording kunnen worden afgelegd. De familie Steenlack is bereid om een batig saldo van fl. 1.520,43 aan de marke te betalen. Er is ook nog een obligatie 2 ½ procent Nationale Werkelijke Schuld van fl. 400,-- die van de marke is en moet worden overgenomen. Maar het markebestuur kan met dit voorstel niet akkoord gaan, want zij komen uit op een batig saldo van fl. 1.692,73. De erfgenamen weigeren namelijk o.a. de rente van de obligatie vanaf 1856 aan de marke terug te geven.
Het bestuur stelt aan de vergadering voor om maar genoegen te nemen met de voorgestelde fl. 1.520,43 en de obligatie om zodoende niet in een rechtzaak te belanden.
Maar de erven Waarle en Antink protesteren en uiteindelijk wordt de volgende beslissing genomen: De marke heeft, door nalatigheid van de administrateur en de markenrigter al veel schade geleden doordat er geen rente is ontvangen van de fl. 1.520,43. Daarom weigert de marke om de rente van de obligatie over 18 jaar uit te betalen en eist teruggaaf tot op heden.

Met betrekking tot de duikers en bruggen is een conceptovereenkomst opgesteld die uitgaat van overdracht met bijbetaling van fl. 500,-- en overdracht van de laatste grond die in bezit van de marke is, totale waarde ongeveer fl. 1.700,--.

En dan verstrijken er nog weer bijna zes jaren voordat, op 7 juni 1881 bij logementhouder Langeler om 11.00 ’s morgens, 42 stemhebbende erven van de marke van Hengelo beginnen aan de allerlaatste markevergadering.
Voorzitter de Veijze meldt namens het bestuur dat het hoogst aangenaam is om deze vergadering te kunnen bijeenroepen welke vermoedelijk de laatste zal zijn die getuigenis aflegt van het bestaan van een genootschap dat eeuwenoud is.
Het bestuur, door het overlijden van dhr. Van Houten nog maar bestaande uit de heren Kleve en de Veijze, maakt melding van het bereiken van haar einddoel, namelijk de opheffing van de marke. De vereiste overeenkomsten met de gemeente Hengelo zijn gesloten, de overschrijving van de eigendommen van gronden heeft plaatsgevonden en er is, na rekening en verantwoording afgenomen te hebben, volledige decharge verleend aan de familie Steenlack.
Al deze zaken zijn als bijlagen bijgevoegd, hier volgt een samenvatting:

Bijlage 1.
Rekening en verantwoording van wijlen J.L. Steenlack, sluitend met een batig saldo van fl. 1.708,53.

Bijlage 2.
Een afschrift van volledige kwijting en ontheffing aan de familie Steenlack.

Bijlage 3.
Een verklaring van overschrijving in de registers van hypotheken van gronden die niet in het bezit van de marke zijn omdat deze al op 16 oktober 1834 zijn verkocht.

Bijlage 4.
Een verklaring van overschrijving in de registers van hypotheken van gronden die in de periode 1824 tot 1835 al aan het armenbestuur van de Hervormde gemeente en aan de gemeente Hengelo zijn toegekend. De gronden waren wel door de nieuwe eigenaren in gebruik genomen maar stonden nog steeds op naam van de marke.

Bijlage 5.
Overeenkomst van de overdracht van wegen, waterlopen, bruggen en duikers aan de gemeente Hengelo.

Bijlage 6.
De overschrijving van de eigendom van twee percelen grond die nog op naam van de marke stonden maar al meer dan 30 jaren in gebruik van de huidige bezitters zijn.
Er kan niet worden aangetoond dat die bezitters er niet eerlijk aangekomen zijn, daarom wordt de eigendom erkend.

Bijlage 7.
Definitieve rekening en verantwoording. Er is een batig saldo van fl. 690,48 overgebleven en dan is er nog de obligatie. Alles te samen een bedrag van fl. 962,63.
Het bestuur stelt voor om dit resterende batig saldo te gebruiken voor de aanschaf van een brandspuit en deze aan de gemeente Hengelo aan te bieden.
Deze geste strookt ook met het gegeven dat de marke zich altijd, door de eeuwen heen, heeft bezig gehouden met zaken die het belang van de gehele gemeenschap aangingen.

 Het bestuur stelt aan het einde van de vergadering dat de Marke van Hengelo is ontbonden en opgehouden heeft te bestaan. Dit voorstel wordt bij acclamatie aangenomen door de vergadering en goedgekeurd maar niet voordat de gezamenlijke markegenoten, bij monde van dhr. Swaving (Antony Broederschap), het bestuur bedanken voor hun moeilijke en volhardende arbeid in het ten einde brengen van de aangelegenheden van de Marke van Hengelo.

Bronvermelding:
Markeboek van de marke van Hengelo 1612 – 1690, transcriptie en tekstverwerking:J.Renema
Markenboek der Hengelosche Mark 1691 – 1748, transcriptie en tekstverwerking A.Menkveld en J.Hiddink
Duplicaat Markenboek der Hengelosche Mark 1800 – 1834, transcriptie en tekstverwerking A.Menkveld en J.Hiddink
Markenboek der Hengelosche Mark 1873 – 1881, transcriptie en tekstverwerking A.Menkveld en J.Hiddink
(alle vier boeken zijn publicaties van de Oostgelderse Stichting voor Genealogie en Boerderijonderzoek)

Artikel geplaats door H.M. Somsen
Laatst bijgewerkt: 1 april 2018

Stichting Historische Broodweging Muldersfluite

De traditionele broodweging bij de Muldersfluit op 18mei 2023 aan de Zelhemseweg  44 te Hengelo.

Hieronder diverse linken naar foto-of film opnamen.

Roggebroodweging bij de Muldersfluite als immaterieel erfgoed

Roggebroodweging-omroep Gelderland-eenwagenvolverhalen.nl/Evenementen

Foto's gemaakt door John Mokkink voor Achterhoekfoto in 2016

2018 Broodwegen bij de Mulderfluite foto's gemaakt door Arno Wolsink voor Radio Ideaal.

2019 Film gemaakt door Jan Wolsink over de roggebroodweging. http://www.blikopdestreek.nl/video.php?item=0

2011 Film over de roggebroodweging bij de Muldersfluite. Opname van radio Ideaal.
Opname van Radio Ideaal.

Onder aan het artikel de cijns (roggebroodbelasting) plichtigen van Hengelo en Zelhem  en een fietstocht langs de boerderijen die roggebrood moeten leveren.

Aankomst broodwagen in 2022. Foto: H.M.Somsen

Aankomst loco burgemeester Evert Blaauw  Foto: H.M. Somsen

Het afladen van de roggebroden voor de veiling. Foto: H.M. Somsen

Het wegen van de broden door Gerhard ten Bokkel en Gerrit Harmsen. Foto: H.M. Somsen

Broodweging levert mooi bedrag op voor de Voedselbank Zelhem

Grote drukte bij de traditionele roggebroodweging, gehouden bij de Muldersfluite.
Foto: M. Ammerlaan

 

 

Bij de Muldersfluite is op Hemelvaartsdag 18 mei 2023, de traditionele roggebroodweging gehouden langs de weg van Zelhem naar Hengelo. Ook dit jaar zijn veel belangstellenden en kopers van roggebrood welkom geheten. Daarbij heeft het goede voorjaarsweer zeker meegeholpen. Al het aangeleverde brood is verkocht!

Door Gerhard ten Bokkel

Al in de loop van de ochtend waren vrijwilligers van Oudheidkundige verenigingen Salehem en De Olde Kaste, Museum Smedekinck, Chr. Oratoriumkoor en Muziekvereniging Crescendo aan de slag met de opbouw, om vanaf 12.00 uur hun meegebrachte artikelen te promoten. In de tent van museum Smedekinck en aantal kramen werden oude beroepen gedemonstreerd. Midwinterhoornblazers lieten van zich horen en ook dit jaar werden boeken verkocht. De klompenmaker trok ook veel belangstelling bij zijn werk. Het was erg gezellig bij de kramen en het door Museum Smedekinck ingerichte terras aan de Zelhemseweg. Bij de cateringwagen was volop koffie, thee en frisdrank te koop en ook broodjes worst. Liefhebbers genoten volop van verse wafels, die door leden van de supportersvereniging van Crescendo werden gebakken. Alle bezoekers konden alvast proeven van een ‘stukske roggebrood met echte botter en suker’, dat hen door de dames van Wi’j Eren ’t Olde werd aangeboden.

Goede doel van Muldersfluite 2023
Rond 13.00 uur vertrokken de muzikanten van blaaskapel de Bloasköppe van Crescendo en boerendansgroep Wi’j Eren ‘t Olde uut de Velswiek naar Erve Massink. Daar laadden zij de door de cijnsplichtige boeren geleverde roggebroden op de versierde broodwagen en liepen dansgroep en blaaskapel weer terug met de volgeladen roggebroodwagen. Aan de optocht was het open rijtuig van Stap en Draf toegevoegd, dat wethouder Wilko Pelgrom naar de plaats van de broodweging bracht bij de Muldersfluite. Daar stonden ook dit jaar weer toeschouwers, die deze kleurrijke traditionele optocht voor het eerst meemaakten en niets wilden missen van dit in Nederland unieke gebeuren voor het goede doel.
Diaconie Hengelo koos als goede doel Voedselbank Zelhem. Alles wordt steeds duurder, waardoor sommige mensen in financiële problemen komen. Zij kunnen moeilijker in hun levensonderhoud voorzien. Boodschappen kopen voor de eerste levensbehoefte wordt zo lastig. De Voedselbank biedt hen dan hulp aan. Daar kunnen zij voor levensmiddelen terecht via een hulpverlenende instantie.

Borrel voor de wethouder en koetsiers
Voordat de wethouder de podiumwagen opging, kregen hij en de koetsiers volgens traditie eerst een borreltje van voorzitter Henk Waarlo en secretaris Gerhard ten Bokkel van Stichting Historische Broodweging Muldersfluite. Op de podiumwagen van de HCI waren intussen de afgevaardigden van de kerkgenootschappen gaan zitten. Zij bepalen roulerend waar de opbrengst heengaat. De notabelen kregen thee met een koekje. Daarna genoten ze van het roken van hun Goudse pijpen en een glas rode wijn. Intussen zetten de leden van Wi’j Eren ‘t Olde de roggebroden op het podium. Wethouder Pelgrom vertelde de bezoekers uitgebreid over het ontstaan van deze traditie. Toen gaf hij het woord aan Annie Peppelman als vertegenwoordiger van de Voedselbank. Ze gaf een heldere toelichting en zei dat het eigenlijk triest is, dat in Nederland voedselbanken nodig zijn. Ze riep de bezoekers dan ook op om veel brood te kopen voor dit doel en dankte hen bij voorbaat voor hun steun.

De zwaarste broden
De cijnsplichtigen bestelden dit jaar 597 pond roggebrood bij bakker Sloot in Keijenborg. Deze bakker levert al sinds 1919 roggebrood voor de cijnsplichtige boerderijen. Verder had een aantal boerderijen voor een financiële bijdrage voor het goede doel gezorgd. Na een meer dan geslaagd optreden van dansgroep Wi’j Eren ’t Olde werden de vier grootste broden door broodweger Gerrit Harmsen en de secretaris gewogen. Daarna verkocht veilingmeester Fred Ruiterman deze tegen een zo goed mogelijke prijs.

Boerderij Honnekink leverde het zwaarste brood van 45 pond en kreeg als beloning de twee flessen wijn. Dit brood bracht 150 euro op en werd gekocht door de gemeente Bronckhorst. Het tweede brood van 44 pond werd door Boerderij Tankink geleverd. Het hoogste bod kwam van de Diaconie Zelhem, die 120 euro voor het brood betaalde. Het derde brood van 40 pond kwam van boerderij ’t Lenderink wat voor 100 euro naar Inge Lettink ging, bestemd voor De Bleijke. Beide boerderijen ontvingen één fles wijn. Het vierde brood van 25 pond van boerderij ‘t Weetink viel buiten de prijzen, maar leverde wel 110 euro op door het bieden van Diaconie Hengelo. De zwaarste broden gingen later voorgesneden naar de Voedselbank en zorgcentra. De vele bezoekers kwamen daarna naar de stapel met gesneden roggebrood en gingen tevreden met een pakje ambachtelijk gebakken brood onder de arm naar huis.

Geslaagde dag
De Stichting Historische Broodweging Muldersfluite is zeer tevreden over de geslaagde dag, die mede mogelijk is gemaakt door de vele vrijwilligers en zeker ook de cijnsplichtigen die opnieuw aan deze eeuwenoude traditie meewerkten. Het waren destijds de geërfde boeren, dus eigenaren van de boerderijen, die zelf besloten bij het opheffen van de Marke, de cijnsplicht voor het plaggen en turfsteken in de Marke in ere te houden. Dat deden ze door hun erven ook na de verkoop of opvolging op de boerderij bij voortduring daarmee te belasten, als vorm van armenzorg.

De traditie van het leveren en wegen van roggebrood is ook dit jaar weer in ere gehouden. Met dank aan alle kopers. De Voedselbank Zelhem zal hier zeker blij mee zijn. Onze penningmeester Jan-Derk van Zadelhoff zal een mooi bedrag naar deze organisatie kunnen overmaken. Het is goed dat deze unieke traditie in stand wordt gehouden. Het bestuur van de Historische Broodweging Muldersfluite hoopt samen met cijnsplichtigen en de vele vrijwilligers het evenement te kunnen behouden voor de toekomst. Daarnaast worden ook sponsoren bedankt die deze traditionele roggebroodweging elke keer weer mogelijk maken.

Een aantal foto’s van de broodweging is ook te zien op Oud Hengelo, kies Marken om Hengelo en Muldersfluite actueel.

---

Foto’s van de broodweging: 

achterhoekfoto.nl

radioideaal.nl

 

 

Cijnsplichtige boerderijen in Hengelo die roggebrood moeten leveren bij de Muldersfluite.

Bekveld
Mentink, Banninkstraat 41
Holte Klein, Hogenkampsweg 16
Honneking, Berenschotstraat 5

Dunsborg
Beijerink, Beijerinkdijk 1
Dunsborg, Dunsborg 2
Heerink, Elferinkdijk 3
Lenderink, Winkelsweg 10
Massink, Dunsborg 6
Sletterink, Dunsborg 10
Vogelink -Veugelink, Beijerinkdijk 3
Winkel, Winkelsweg 1
Wissink, Elferinkdijk 1

Gooi
Berkerij, Hengelosestraat 6
Berkes, 1892 afgebroken
Besselink, Remmelinkdijk 10
Bispink/ Bischop, Hengelosestraat 75
Branderhorst de / Smoege, Steenderenseweg 17
Elftink- Elferink, Elferinkdijk 2
Enserink, Roggetoren 2 en 4
Eulink - Oeldink, Steenderenseweg 2
Hammink 't, Hoegenstraat 5
Hiekink( Elshave) 't Heijtink, Hengelosestraat 61
Holte Groot, Holterkampsweg 1
Huijsink (Huizink), Zaarbelinkdijk 4
Jebbink Groot, Wiendelsweg 1
Jebbink Klein, Remmelinkdijk 4
Lanssink, Hengelosestraat 65
Nienhuijsink ( Niesink-Nijsinck), Uilenesterstraat 3
Reesink-Saalbrinksplaatse, Kerkstraat 4
Sessink Groot, Steenderenseweg 15
Sessink Cleijn (Klein Zessink), Bronkhorsterstraat 2
Tankink, Steenderenseweg 1
Warnink, Zaarbelinkdijk 11
Weenink, Weeninkweg 1
Wolsink, Wolsinkwweg 10
Zwavink -Swaabink, Kroezerijweg 2

Keijenborg
Coops, Pastoor Thuisstraat 19
Geltink - Klein, Pastoor Thuisstraat 17
Geltink Groot- Tilder, Pastoor Thuisstraat 15
Keijenborg- Booltink, Pastoor Thuisstraat 3
Nienhuijsink, Kerkstraat afgebroken 1968, verplaatst
Waenink, Koldeweiweg 2
Wunnink, Kerkstraat 11 Keijenborg

Varssel
Antink Groot, Antinkweg 14
Antink Klein, Antinkweg 8
Tjooitink, Varsselseweg 43
Roessink Groot, Antinkweg 2
Roessink Klein, Antinkweg 4
Wassink Groot, Varsselseweg 40

Cijnsplichtige boerderijen in Zelhem die roggebrood moeten leveren bij de Muldersfluite.

Oosterwijk
Buunk-Buink, Varsselsestraat 2
Dimmendael- Dimmendaal, Hogeveldweg 2
Everhardink, Everhardinkweg, afgebroken
Gielink, Oosterwijkweg 1
Hebbink, Hogeveldweg 6
Hemink, Ruurloseweg 26
Hogelogt -Huenink, Varsselsestraat 4
Jolink, Varsselsestraat 1
Meene de - Meenehuis, Meeneweg 12
Papenborg, Vrogteweg 3
Pokkerij, Everhardinkweg 4
Uunk-Uink, Varsselsestraat 3
Vels- Velthuijs of de Meene, Rietgeld 2
Vreterink Groot, Everhardinkweg, afgebroken
Vrogte de of Iekink, Vrogtenweg 7
Waarle -Waalder, Oosterwijkweg 4
Wentink, Hogeveldweg 4
Wolterink, Everhardinkweg 1
Wullink, Vrogtenweg 2
Zeevalkink-Segevalkink, Oosterwijkweg 2

Veldwijk
Hammink, Hoegenstraat 5
Hemmekink, Keijenborgseweg 24
Schooltink, Schooltinkweg 1
Weetink-‘t Weetink, Akkermanstraat 1
Wijcherdink- Wicherink Klein, Schooltinkweg 2
Wiskink, Akkermanstraat hoek Keijenborgseweg afgebroken.

Velswijk
Eenink-(Enink) Egerink, Wisselinkweg 6
Bannink, Banninkstraat 2
Beeftink, Velswijkweg 5
Bettink Klein, Banninkstraat 9
Beulink-Boelink, Jaaltinkweg 2
Booltink, Velswijkweg 11-Paardendorpweg 3
Bussink-Boskink, Velswijkweg 2
Hartjes- Eeftink, Jaaltinkweg 3
Hoegenslag, Akkermanstraat 11
Hoetink, Korenweg 3
Hummelink ,Jaaltinkweg 5
Jaaltink, Jaaltinkweg 4
Kamperman- Hosterkamp, Jaaltinkweg 7
Koning, Kruisbergseweg 52
Lebbink - afgebroken-Eenink, Velswijkweg 1
Luissink, Velswijkweg, afgebroken
Massink, Banninkstraat 4
Rensen, Velswijkweg 9
Seevink- Seeuwink, Banninkstraat 1
Sijbelink-Siebelink, Velswijkweg 7
Warnsink, Banninkstraat 5

Muldersfluite fietsroute's afstanden ca. 27 en 28 km.

De fietsroutes zijn te koop bij de Toeristiche Informatie Punten in Hengelo en Zelhem.  TIP.


Artikel geplaats door H.M. Somsen
Laatst bijgewerkt: 24 mei 2023