Kasboek van Het Departement Zelhem vanaf 1868/69

Aan dit artikel van de Stichting Oud Zelhem werken mee:
E. Somsen-Lieverdink - onderzoek
G. Knake - foto bewerking.
H.M. Somsen -website opmaak.

Door E. Somsen-Lieverdink

Het burgemeestershuis met kantoor op de Markt in Zelhem kwam vrij na het overlijden van Herman Becking, burgemeester en notaris. Zijn zoon F.J.A. Becking neemt nog tot 1857 het burgemeesterschap over. Notaris Hendrik Adrianus Jacobus Penning komt hier bij in wonen en kantoor houden tot 1870. Daarna kwamen de schoonzoon Evert Willem Venderbosch, van Herman Becking, met zijn vrouw Hendrica Maria Ludovica Becking er te wonen.
Het burgemeestershuis van Herman Becking, had twee kappen, zichtbaar vanaf de Markt.
                       Sociëteit vanaf de Markt / Hoek Smidsstraat in 1911, in kleur gemaakt door G. Knake

Evert Willem Venderbosch en zijn vrouw Hendrica Maria Ludovica Becking,  beginnen in het gedeelte dat grensde aan de Smidsstraat en de Markt, een galanterie winkel, de etalage’s van deze winkel waren aan de Markt, net als de winkeldeur.
In het achterste gedeelte van de linker woning een forse ruimte, met deuren aan de Smidsstraat, kwam een sociëteit.
Deze werd in 1869 verhuurd aan het Departement Zelhem voor lokaalhuur betaalden deze Fl. 10.- per jaar.

Het Departement was mogelijk eerst elders onder gebracht, zoals blijkt uit de rekening over 1865 tot 30 juli 1868 van B.J. Raadgreep, boekhandelaar, groot Fl. 21,70, de rekening van B.H. Bel, timmerman uit 1868 groot Fl. 30, - en de rekening van J.F. Knaake, verfhandelaar, uit 1868, groot Fl. 2.50, werden op 14 en 20 mei 1869 betaald.
De Tekenschool was de eerste die vermeld werd, de kinderen waren van de leden van het Departement Zelhem, ze betaalden 10 cent voor elke les, kinderen van niet leden betaalden 15 cent.
Het was geen groot succes, slechts 7 kinderen volgden de tekenlessen, de tekenschool werd na 1871 niet meer genoemd.
Pas na 1909 toen de Openbare School aan de Koestraat vrij kwam, werden daar tekenlessen voor jongens en volwassenen gegeven.

De materialen gebruikt voor de tekenlessen:
Een kast, geel geverfd, hoogte 2 Ned. Ellen en 13 duimen, breedte 1 Ned. El en 50 duimen, diepte (van buiten) 49,1/4 duim, met 4 schappen, en inhoudende 1 standaard tekengereedschap van Dupuis, beschadigt en onbeschadigd.
Ook een tafel, hoogte 1 Ned. El, breedte 73,1/2 Ned. Duim, lengte 1 Ned. El.
Deze artikelen werden verkocht voor Fl. 25.70 aan notaris A.G. Schepers en pas betaald in 1883.

Het departement beschikte in 1869 over een behoorlijk kapitaal, er was 1 coupon voor de Obligatie van De Oostenrijkse Staatsschuld, groot Fl. 70, - de rente werd 2x per jaar uitgekeerd door de Geldersche Crediet Vereninging, Grutstraat te Doetinchem.
Ook een aandeel voor de bouw van de Pastorie aan de Doetinchemseweg 2, in 1858, groot fl. 50,- in coupons van fl.2, - behoorde bij het beginkapitaal.
Net als een schuldbekentenis van Jan Wolsink, groot Fl. 60,- met een rente van 4½%, die elk jaar op 27 oktober verviel.

De eerste 14 leden van het Departement Zelhem betaalden Fl. 3,- per jaar en hielden er hun leesavonden en vergaderingen waarbij door de leden voordrachten en toneelstukjes werden opgevoerd.

Een selectie uit deze leden; bijna alle leden van de Bennink familie, burgemeester Otto Pieter Bennewitz, voorzitter en secretaris en bleef tot zijn dood in 1879.
Otto Bennewitz 

Jan David van Dijk, penningmeester vanaf 1869 tot zijn overlijden. D. Colenbrander, 2^e secretaris, Gerrit Jan Hillen beheerde de bibliotheek. Gerrit Herman Coops, wethouder van Zelhem, was gewoon lid tot aan zijn dood in 1872, hij was de zoon van molenaar Derk Coops en zou later de zwager worden van Herman Eduard Knaake.

Foto J.F. Knaake in kleur gemaakt door G. Knake.

Jan Frederik Knaake, verffabrikant aan de Koestraat, was lid van 1869, mogelijk al eerder, tot zijn dood in 1890, hij schreef zelf ook dialectverhalen, de verhalen waren geschikt om tijdens een ledenavond voor te dragen. Lubbert Ruesink, smid uit de Smidsstraat, was gewoon lid. Arie Terne van der Heul, geneesheer, woonde aan de Smidsstraat. (tegenwoordig Smidsstraat 16), J.G.H. Snethlage, predikant in Hengelo Gld. en zijn broer G.W.J. Snethlage.
Gart Jan Bel van de Palmberg, was lid van 1869 tot 1888 wegens zijn vertrek naar Ambt Doetinchem.
Lijst met overige leden staan onderaan het artikel vermeld.

Op 1 november 1870 betaalt Het Departement Zelhem aan de Maatschappij Nut van Het Algemeen Fl. 20.15 uit.
In 1871 verandert de naam in Nut en Genoegen tot op 17 januari 1891 de Vereniging Tot onderling Nut en Genoegen te Zelhem wordt opgericht.

De nieuw opgerichte vereniging had 4 afdelingen:
Afd. A. de Sociëteit
Afd. B. de lezingen door sprekers van buiten
Afd. C. de muziek en balavonden
Afd. D. een leesgezelschap
De secretaris vermeld; heeft op 17 januari 1891, in ontvangst genomen;

A, Van de voormalige Sociëteit:
1 Het saldo harre rekening ad Fl. 71,16½
2 Twee tafelbladen (speeltafels)
3 Vier queridons (diensttafeltjes)
4 Eenige boeken, enz.

B, Van Nut en Genoegen;
1 Een Oostenrijks effect No. 154.301. Groot Fl. 100,- nom.
2 Een spaarbankboekje (Rijksspaarbank), no. 124 Kantoor Doetinchem Fl. 87.01
3 Een katheder (spreekgestoelte)

De contributie gaat omhoog, er worden op 14-2-1891, 16 bewijzen van lidmaatschap à Fl.3,-3 kwitanties voor Sociëteit A à Fl.3, -, 8 kwitanties voor Sociëteit A à l.f1.50, 6 familiekaarten voor de lezing van Nut en Genoegen B à fl.1.50, 7 personeelskaarten voor lezing B `a Fl. 0.75, 1 kwitantie voor kunstminnend lid, een nieuwe afdeling C, à Fl. 2,50
Dit herhaalt zich vanaf september, oktober, november, en december 1891, en de daarop volgende jaren, de contributie stijgt naar Fl. 3,00

De fam. Bouwmeester in de Smidsstraat die tegenover de Sociëteit woonden. Foto in kleur gemaakt door G. Knake.

Het saldo van het vorige leesgezelschap, Afdeling B, à Fl. 10.79½ wordt op 26 december 1891 uitgekeerd.
Op 7 oktober 1891 bracht schoolhoofd J.C. Bouwmeester een hectograaf mee, een toestel voor het vermenigvuldigen van geschreven stukken, dit apparaat kostte fl. 6.65.
Hiermee konden de stukken voor de lezingen etc. voor de vereniging worden gekopieerd, een voorloper van de huidige kopieerapparaten.
Foto H.E. Knaake in kleur gemaakt door G. Knake.

Nieuwe boeken, voor afdeling D, het leesgezelschap, worden bij Raadgreep in Doetinchem gekocht, die H.E. Knaake per trein gaat halen, de onkosten die hij maakte, werden vergoed, hij bracht de boeken ook rond bij de leden.
Als iedereen de boeken heeft gelezen, werden ze verkocht, en weer nieuwe gehaald.
De zaalhuur gaat van Fl.10,- per jaar naar Fl. 45,- per jaar in 1892, een forse verhoging!
Op donderdag 27 en vrijdag 28 december 1894 voert Toneelvereniging ”Nieuw Leven” te Zelhem een Openbare Voorstelling in het Sociëteitslokaal te Zelhem het toneelspel De kleinzoon en na de pauze het blijspel Jonge Harten uit, met na afloop op de 2^e avond bal.
De stukken waren geschreven door J.C. Bouwmeester, de personages gespeeld door leden van de sociëteit.
Programma van de toneelvereniging Nieuw Leven in de Sociëteit op 27 en 28 december 1894.

Vanaf 1891 worden er mensen uitgenodigd om lezingen te geven, ze worden met het rijtuig van Praastink opgehaald en overnachten in het Rode Hert en het Witte Paard, naast de kosten van de lezing, komen daar de verblijf- en overnachting kosten bij.

Lijst met sprekers over verschillende jaren:
28 november1873, Middelkoop, lezing
10 januari 1879, ds. van der Hoeve, Doetinchem?
29 maart 1883, ds. van Bemmel Suyck, Keppel, ook op 18 november 1884
22 januari 1885, W. van Laaren van Daalen
26 november 1885, ds. C.J. Mulder Doetinchem, ook 29 november 1887
29 november 1885, te Veldhuis
25 februari 1886, Reichenberger, ook 22 maart 1887, 19-1-1888
2 mei 1886, B.J. Helmink, Vierakker
28 november 1886, F. van Deum
25 november 1886, W.J.W. Lasonder
4 maart 1890, H, Stiemens. Aalten, ook 3 november 1902
26 november 1891, de Winter, Breda
15 november1892, ds. Kielstra, Middelburg
20 december 1893, D.J. van der Meulen, Haasdrecht
14 februari 1895, Holmer, Borculo
14 maart 1895, Harstink, Brummen, ook 23 januari 1896
28 februari 1896, C. Rogge, Deventer
23 januari 1897, B.H, Smit, Amsterdam
19 januari 1899, H.J. Krebbers, Vorden
15 februari 1899, Smits, Varsseveld
20 december 1899, ds. Knuttel
22 januari 1902, S. Das, Amsterdam
12 november 1906, W.C. Bouwmeester, ook 5 november 1908
28 februari 1907, vioolmuziek door L. Wolf uit Silvolde, ook 12 april 1907
16 december 1908, Bouman, Doesburg
28 oktober, 1909, W.C. Bouwmeester, ook 26 oktober 1911
13 december 1909, zang van Duo Cants
2 april 1911, Siemens, Aalten
En nog enkele andere sprekers, niet leesbaar.
Foto Willem van Zadelhoff bij de Societeit in 1913. Foto in kleur gemaakt door G. Knake.

De onkosten blijven stijgen terwijl de inkomsten in 1901 achterblijven. De zaal huur blijft in de volgende jaren schommelen, de verhuurder E.W. Venderbosch sterft op 9 maart 1910, in de winkel aan de voorkant, komt slager Willem van Zadelhoff en zijn vrouw Geertruida Johanna Jonker die de telefooncentrale van Zelhem beheerde.
De zaalhuur komt ten goede aan Willem van Zadelhoff.
De sociëteit ruimte achter de winkel blijft bestaan, er worden volop lezingen gegeven, met sprekers uit het hele land, kaart- en biljart, domino avonden georganiseerd. Muziekverening Union o.l.v. dirigent A. Klaver treedt regelmatig op.
De piano die daarvoor nodig was, werd elke keer gehaald en weer terug gebracht.
Jaarlijks wordt er een biljart- domino concours georganiseerd, met vele prijzen, kortom het kon niet op.
Dit resulteerde in jaar op jaar een nadelig begin saldo.

Op 29 oktober 1912 vond in de sociëteit ruimte de oprichting plaats van Het Departement Zelhem van de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen, een afsplitsing en naamsverandering ten opzichte van de Vereniging Tot Nut en Genoegen te Zelhem. Onder voorzitterschap van burgemeester J.J. de Kempenaer. Op 13 januari komt als eerste spreker voor het NUT de heer B. Klein Wassink uit Leeuwarden naar de Sociëteit.

Deze nieuw opgerichte vereniging richt zich op andere activiteiten dan de Vereniging Tot Nut en Genoegen te Zelhem, Vereniging T.O.N.E.G.
Het nieuwe Nutdepartement in Zelhem richt zich onder meer op een kinderzangschool, zondagsschool, een volksbibliotheek, de voorloper van de huidige bibliotheek, met uitleen door o.a. Mies Oldenhave, en veel later de oprichting van de Nutschool Wolfersveen.
Foto Mies Oldenhave in kleur gemaakt door G. Knake.

Op 21 januari 1913 wordt 1/3 deel van de aanwezige gelden, groot Fl.16,89 van de Vereniging Tot Nut en Genoegen te Zelhem uitbetaald aan Het Departement Zelhem van de Maatschappij tot Nut van ‘t Algemeen.
De avonden blijven door gaan tot Bernard Theodoor van Dijk, manufacturen en zijn vrouw C.A.M. Rooyakker het pand gaan bewonen en verbouwen tot textielwinkel.
Foto nieuwbouw van Dijk op de hoek van de Markt en de Smidsstraat .

De Vereniging T.O.N.E.G Zelhem verhuisd naar Café de Ploeg in de Koestraat van uitbater Gerard Bel.

                  Café de Ploeg aan de Koestraat in 1913, later Burgem. Rijpstrastraat. Foto in kleur gemaakt door G. Knake.

Elk jaar wordt een biljart en domino concours gehouden, met in vele prijzen, o.a. in 1916 een schilderij van H.E. Knaake.
Maar het ledenaantal daalt, tot er in 1924 slechts 10 leden over zijn.
Het bestuur besluit elk jaar een feestavond in zaal Bel te geven, tot in 1939 het aantal leden daalt tot 6 leden.
De Tweede Wereld Oorlog breekt uit op 10 mei 1940 en maakt vergaderen onmogelijk.
Het geld dat in nog kas is, wordt uitgegeven aan een diner voor de resterende 6 personen.
De zaalhuur van de sociëteit voor het 1^e halfjaar 1940 à Fl. 3.50 wordt met de rekening van het diner verrekend en betaald op 7 september 1940. Daarmee komt een eind aan de Vereniging Tot onderling Nut en Genoegen te Zelhem. 

Hieronder een lijst van de leden v.a. 1869
van Engels, George Arent, komt 1869 van Stad Doetinchem, lid tot overlijden 1874
Middeldorp, Willem, buitengewoon lid, 1869
Bennink, H.A.J.  lid v.a.1869
Bennewitz, Otto Pieter lid v.a.1869 tot overlijden 1879
Bennink, Jan Herman. lid v.a.1869 tot overlijden 1873
Coops, Gerard Herman, wethouder, lid v.a. 1869 tot overlijden 1892
Bel, Gart Jan, lid v.a.1869 tot 1888 vertrek naar Ambt Doetinchem
Praastink, G.J. lid v.a. 1869 tot overlijden 1879
Baron van Heeckeren, Constant, lid v.a.1869 tot overlijden 1883
Venderbosch, Evert Willem, lid v.a. 1869 tot overlijden 1910
Cannegieter, A. lid v.a. 1869
Bennink, K.B. lid v.a. 1869
Radstake, B. lid v.a.1869
Ermeling Marinus Lodewijk, lid v.a.1869
Bennink, Arnoldus Lourens ,lid v.a.1869, van de Pelikaan
ter Maat, A, lid v.a. 1870
Pennink, H.A.J. notaris, lid v.a.1870
Snethlage, G.W.L. Hengelo G. lid v.a.1869 tot 1873
Snethlage, J.G.H. Hengelo G. lid v.a. 1869 tot 1873
Klokman, Jan Antony, lid v.a.1869 tot overlijden 1870
Obelink, Willem, wethouder, lid v.a.1870 tot overlijden 1875
Massink, Gert Jan, lid v.a. 1870 in 1871 doorgehaald
Knaake, Jan Frederik, verfhandelaar, lid v.a.1869 tot overlijden 1890
Hillen, Gerrit Jan, beheerde de bibliotheek, lid v.a.1870 tot 1873
Ruesink, Lubbert,  lid v.a. 1870 tot 1873 doorgehaald
Terne van der Heul, Arie, geneesheer, lid v.a. 1870
Van Dijk, Jan David, winkelier, penningmeester, lid v.a. 1870 tot overlijden 1904
Colenbrander, Derk Willem, secretaris, lid v.a. 1870
Bennewitz, J.W. zoon van Otto Pieter, lid v.a.1870
de Vroom, F. lid v.a.1871 tot  overlijden1874
Bennink, Roelof Harmen Jan, lid v.a.1871
Becking, L.C. lid v.a.1871 tot overlijden 1874
de Groot, G, kruidenier lid v.a. 1871
Buursink, Gerhardus, deurwaarder, lid v.a. 1871
Scholten, G.J., molenaar, lid v.a. 1872 tot 1873
Klumper, Gerard, postkantoorhouder, lid v.a. 1872
Erkelens, Adrianus Niclolaas , geneesheer,lid v.a. 1873 tot vertrek 1875 naar Terschelling
Bouwmeester, Johannes Cornelis, schoolhoofd Openbare School, lid v.a. 1874
Evertz, F.W. lid v.a. 1874 tot 1875
Mossel, Pieter Chr. W. burgemeester Hengelo Gld., lid 1874 tot 1878
Schepers, A.G., notaris, lid v.a.1875  
Buursink, M, lid v.a.1875
Venderbosch, G.J. oud schoolhoofd Velswijk, lid v.a.1876
Idzerda, S.J.H. lid v.a. 1876
Oldenhave, Derk kruidenier, lid v.a. 1878, tot 1891
Kampfraath- Zalm, Eva, weduwe lid v.a.1878 tot overlijden 1888
Voorhorst, Jan Jacob Willem, geneesheer, lid v.a.1879 tot 1899
Gijseweenink, Jan, burgemeester, lid v.a 1879
Praastink, A.J. lid v.a.1880
Verwey, F. lid v.a.1880 tot 1881
Kraaij, C.W.lid v.a.1880
Klokman- Bel, H, lid v.a.1881 tot 1884, kreeg ondersteuning vanuit de sociëteit
Rood, Joachim, joodse onderwijzer aan de Openbare School, lid v.a. 1882 tot 1884
Weghuis, G, lid v.a.1883
Jacobs, Meijer, lid v.a.1884, oom van J. Rood
Jakops, Samuel, lid v.a. 1884
Klokman, Gerrit Jan, lid v.a.1885  
de Jong F. lid v.a. 1885
Kampfraat, Helena Catharina Toinette, lid v.a. 1885
Kummeling, G. kruidenier Velswijk, lid v.a. 1887
Brinkgreve, mej. Wed.lid v.a. 1887
Huender, J.C.lid v.a. 1887
Lageveen, Piertje, gemeentelijke vroedvrouw, lid v.a. 1887 tot 1902
Becking, Marinus, lid v.a. 1888
Bruggink, H. lid v.a.1888
Helledoorn, H.J.D, lid v.a.1889 tot 1899, arts, vertrekt naar Indië
Huiskes, G.J, lid v.a. 1889
Meijer, J.W. lid v.a. 1890
Bel, G. lid v.a.1899
Bussink, G.lid v.a. smid 1899
Mej. Baer, lid v.a.1893
Berendsen, G. lid v.a. 1896
Elzinga, Gerrit, onderwijzer, lid v.a. 1896
Radstake, H, lid v.a. 1896
Geerlings, H. lid v.a. 1897
Nagtzaam, lid v.a. 1897
Ovink, Hermanus Theodorus, lid v.a. 1897
Bruil, C.J. lid v.a.1901
Bretveld, A. lid v.a. 1902
Buursink, W. Winterswijk , lid v.a.1903
Zadelhoff van, Willem. lid v.a. 1908
Nusselder, E.J. lid v.a.1908
mej. G. Beeftink , lid v.a.1908
Mej. Geijger, lid v.a. 1908
Frederiks, E, lid v.a. 1908
Dierssen, Evert. 1908
Pannekoek van, Johannes, lid v.a.1908
Klein Hesselink, B, lid v.a. 1908
Scheurleer, P.M. lid v.a.1908
Rikkers , lid v.a.1909
Bruggink, H.E. lid v.a. 1909
Zadelhoff van, Gradus, lid v.a.1909
Jacobs, Jacob, lid v.a. 1909
Berendsen, W. cafe Het Rode Hert, lid v.a.1909
Jacob, Bernard, lid v.a. 1910
Hukker, Willem, bakker. lid v.a.1910
Bruggink, Johan Wilhelm Henri. lid v.a.1910
Bruggink, H.A. lid v.a. 1910
de Kempenaar,Johan Jacob, burgemeester, lid v.a. 1911
Klumper, mej. Jo lid v.a.1912
Dalhuisen, Reinie. lid v.a. 1912
Hijink, A. lid v.a.1916
van der Poest Clement, Everhard Hendrik, arts, lid v.a.1920
Remmelink, Hendrik Jan, drukkerij Halseweg, lid v.a. 1921
Grashuis, Jan, dierenarts, lid v.a. 1923
Berkelder, J. lid v.a.1924
van der Toren, Derk Jan, timmerman, lid v.a.1925
Looman, Evert Jan, garagebedrijf,lid v.a. 1926
Prins, Bernard, lid v.a.1927
Bel, Johan Evert, cafe de Ploeg, lid v.a. 1928
Dierssen, Harrie, lid v.a. 1928