De Boeing B-17 bij Velswijk.
Door Karl Lusink /ARGA
Op een mooie zondagmiddag in het late najaar van 1944 maakte in Velswijk op de grens van de voormalige Gemeenten Hengelo en Zelhem een Amerikaanse B-17G “Vliegend Fort” een noodlanding. Lang bleef het een mysterie om welk vliegtuig het hier ging. Met behulp van ooggetuigen en archiefmateriaal uit Amerika kwam ik in 1991 achter de identiteit van het toestel. Een reconstructie van een laatste vlucht van een Amerikaans “Vliegend Fort” die neerkwam even ten Noordoosten van Velswijk.
B-17G “Vliegend Fort”
Het onderzoek
Eind jaren 80 kreeg ik van enkele mensen uit Zelhem en Velswijk informatie over een noodlanding van een Amerikaanse 4 motorige bommenwerper bij Velswijk tussen de huidige Heerinkdijk en de Wisselinkweg Deze ooggetuigen vertelden mij dat deze noodlanding plaatsvond op een mooie zonnige zondagmiddag in het late najaar van 1944. (koeien op stal en de knollen stonden nog op het land!). Het was een zilverkleurige (hij blonk in de zon) 4 motorige bommenwerper met een rode band om de staart. Het toestel vloog nog slechts op 1 motor en kwam uit de richting Doetinchem. Ook vertelde men mij dat de bommenwerper (een “Vliegend Fort”) nog 1 bom aan boord had en dat er meerdere gewonde vliegers aan boord van wie er 1 op een ladder werd afgevoerd na de noodlanding. Later zou blijken dat al deze feiten juist waren! De aanwijzing dat het toestel een rode band om de staart droeg was uiteindelijk de oplossing voor deze mysterieuze noodlanding. Binnen de 8ste Amerikaanse luchtmacht hadden slechts 5 Bombardement Groepen (Bomb Groups), die met de B-17 vlogen een geheel of gedeeltelijk rood staartvlak. Na bestudering van de Amerikaanse verliezen op zondagen in het najaar van 1944 bleven er uiteindelijk 3 datums over: 5 november 1944, 26 november 1944 en 24 december 1944. Op 5 november 1944 ging er echter geen B-17 verloren met een rode staart, wel op de 26ste en op 24 december. Als laatste troef besloot ik het KNMI in De Bilt te raadplegen over het weer! Al snel werd ik gebeld door een zeer enthousiaste medewerker die mij uitgebreid vertelde over het weer op deze 3 datums. Uiteindelijk kwam de 26ste november 1944 het meeste in de buurt qua weertype, 74% zon, 2-7 graden en alleen in het Westen van het land wat regen. Amerikaans archiefmateriaal liet zien dat er die dag 8 toestellen verloren gingen met een rode of gedeeltelijk rode staart! 3 toestellen van de 91ste, 1 van de 351ste, 1 van de 381ste en 3 van de 398ste Bomb Group. Ik besloot om van al deze toestellen het Missing Air Crew Report (MACR) te bestellen bij het Amerikaanse Nationale Archief.
Enkele weken later kreeg ik ze thuis, en het eerste MACR dat ik onder de micro fiche reader bekeek was nummer 11144. Na enkele pagina’s bestudeerd te hebben las ik plotseling het volgende:
Het was de Amerikaanse vertaling van een buitgemaakt Duits rapport, ik had de B-17 van Velswijk gevonden!! Op 26 november 1944 om 13.51 uur in de middag maakte een B-17G van de 398ste Bomb Group een noodlanding in Velswijk, 27 km ten Oosten van Arnhem.
Verder stond er te lezen: Tail Unit: red (Staart gedeelte: rood!). Het mysterie was opgelost!
26-11-1944
Op deze dag zond de 8ste Amerikaanse luchtmacht (8Th USAAF) in totaal 1137 bommenwerpers uit naar de doelen: Altenbeken, Misburg, Bielefeld en Hamm.
Bijna 3200 ton bommen werden afgegooid! 34 bommenwerpers gingen verloren en in Engeland werden er nog eens 8 afgeschreven, maar liefst 299 toestellen liepen schade op!
De 1e Bombardement Divisie waartoe ook de 398ste Bomb Group behoorde was met
406 B-17 toestellen in de lucht en zij bombardeerden de volgende doelen:
118 toestellen bombardeerden Altenbeken en wierpen 346.5 ton aan bommen af.
243 toestellen bombardeerden Misburg en wierpen 710 ton aan bommen af.
19 toestellen bombardeerden Osnabrück en wierpen 52 ton aan bommen af.
3 toestellen bombardeerden een “gelegenheidsdoel” en wierpen 9 ton aan bommen af.
De 398ste Bomb Group had als doel: De laatste werkende olie raffinaderij in Misburg.
Vanaf de basis Nuthampstead in Zuidoost Engeland stegen 36 B-17’s van de 398ste Bomb Group voor hun aanvalsvlucht op Misburg.
Nuthampstead
Deze basis was sinds 22 april 1944 de thuisbasis van de 398ste Bomb Group die bestond uit 600, 601,602 en 603 Bomb Squadron. Officieel heette deze basis: Army Air Force Station 131- Nuthampstead-Hertfordshire-England. De 398ste Bomb Group vloog 195 daglicht gevechtsmissies tussen 6 mei 1944 en 25 april 1945 en verloor daarbij 58 B-17G “Vliegende Forten”. Hierbij kwamen 349 bemanningsleden om het leven, werden er 298 krijgsgevangen genomen en 25 man slaagden erin om aan de Duitsers te ontsnappen. De basis bestaat niet meer, slechts enkele zaken waaronder een stuk van de betonnen startbaan, een kroeg(de “Woodman Inn” en een monument herinneren ons nu nog aan Nuthampstead.
De auteur bij het monument in Nuthampstead in 1997.
Naar het doel en terug….
Volgeladen met munitie, brandstof en bommen stegen de B-17 bommenwerpers van de 398ste Bomb Group op van de basis op weg naar de olieraffinaderij in Misburg. Onder hen een B-17G met de bijnaam “Phoney Express”, met als gezagvoerder 1ste Luitenant Kermit R. Pope afkomstig uit Virginia. Het was zijn eerste missie met de 398ste Bomb Group. Pope had hiervoor samen met de uit Massachusetts afkomstige 1ste Luitenant Walter W. Poole Jur, de bommenrichter, al 12 missies gevlogen met de 379ste Bomb Group. Via de 482ste Bomb Group kwamen ze bij de 398ste Bomb Group terecht. De “Phoney Express” behoorde tot het 600ste Bomb Squadron en droeg op de romp de codes N8-T, op de staart was een brede rode band aangebracht met daarop een zwarte driehoek met een witte letter W, daaronder stond in het geel het serienummer 337846 en daaronder een grote gele letter T, de radioroepletter van het toestel. De Navigator was de uit New York afkomstige Flying Officer John T. Jurcyk, het was zijn eerste missie! Co-Piloot was de 25 jarige uit Louisiana afkomstige 1ste Luitenant Walter M. Bagot. Als Boordwerktuigkundige vloog de uit Vermont afkomstige Technisch Sergeant Ovila. S. Corbiere mee. De bediening van de radio was de taak van de 22 jarige uit Kentucky afkomstige Sergeant Delmont E. Lewis. Er waren 3 schutters aan boord voor het bedienen van de diverse.50 machinegeweren.
In de buikkoepel zat de 22 jarige Sergeant Kenneth Hawkins afkomstig uit Texas. De zijluikschutter was de 21 jarige uit New Jersey afkomstige Sergeant Joseph Kerr. En in de staart van het toestel zat Sergeant Charles H.Steele uit South Dakota. De 398ste Bomb Group bereikte zonder incidenten het doel Misburg. Boven Misburg was de Duitse Flak zeer actief en liepen veel toestellen beschadigingen op. Nadat men het doel gebombardeerd had bleef het leidende squadron te lang op dezelfde koers met desastreuze gevolgen. Maar liefst 3 toestellen werden kort na elkaar geraakt door Flak en zakken met zware schade uit de formatie weg. Hieronder het verslag van een vlieger uit een ander toestel:
Doordat de formatie niet meteen na het afwerpen van de bommen wegdraaide van het doel gaf het de Duitsers de kans om granaten op de vlieghoogte en richting van de B-17’s te laten ontploffen. De 3 voorste toestellen van de 398ste Bomb Group werden hiervan het slachtoffer.
B-17G 42-97740 Piloot Captain Gene Douglas crashte bij Detmold in Duitsland, 10 vliegers krijgsgevangen genomen.
B-17G 42-102565 Piloot 2/Ld Benjamin Rolde crashte in het IJsselmeer nadat het boven Zwolle nogmaals door afweergeschut was geraakt. De 9 bemanningleden kwamen om, 8 van hen werden op diverse plaatsen uit het IJsselmeer gehaald. Eén is er tot op heden nog vermist.
De 43-37846
Met zware schade en maar liefst 5 gewonden aan boord verliet piloot Kermit Pope de formatie en zette koers naar Engeland. Toen hij het Nederlandse luchtruim binnenvloog besefte hij dat Engeland niet meer haalbaar zou zijn. Uiteindelijk liep er nog één motor en de B-17 was gedoemd om neer te storten. Daar er echter gewonden aan boord waren, besloot Pope een noodlanding uit te voeren. Deze noodlanding was niet geheel zonder gevaar, één van de bommen hing namelijk nog in het bommenruim! Door de klap van de noodlanding bestond de mogelijkheid dat deze los zou schieten en de piloot en co-piloot zou verpletteren in de cockpit. Allen aan boord hoopten op een zachte noodlanding. De noodlanding werd ingezet boven Zelhems grondgebied en de B-17 kwam achter het huis van de heer Meijer aan de Heerinkdijk 1, op het grondgebied van Hengelo aan de grond. Het was geen harde landing en gelukkig bleef de bom in het bommenruim hangen! 6 bemanningsleden verlieten snel het toestel en gingen in 2 tallen ieder een richting op. De Duitsers echter waren snel ter plaatse en namen 3 man gevangen waaronder de zwaargewonde bommenrichter Walter Poole, hij werd op een ladder uit het vliegtuig gehaald en door de Duitsers in een ziekenauto gelegd. De rest van de bemanning kwam niet ver: 2 werden er gevangen genomen aan de Hengeloseweg bij Ibink (bij nr. 60). Delmont E Lewis en Walter Bagot kwamen tot in Velswijk. Zij verstopten zich daar in een schuurtje bij bakkerij Kummelink. Daar werd de gewonde Lewis door dorpsdokter Diephuis verbonden. Hij vertelde hen ook dat vluchten geen zin meer had.
Hierop gaven ze de dokter hun horloge en polsketting en vertelden er bij: “als we ze niet aan jou geven dan pakken de Duitsers ze wel af”! Bij bakkerij Kummeling werden ze vervolgens ook door de Duitsers gearresteerd.
De horloges en polskettinkjes van Lewis en Bagot
(collectie Bert Schieven /Zelhem)
De laatste 2 bemanningsleden werden gepakt bij Lebbig aan de huidige Velswijkweg nr. 35. Ze kregen daar koffie en een boterham, even later kwamen de Duitsers en namen hen gevangen. Op ieder hoek van het huis stond een Duitse soldaat vertelde mevr. Hebbing mij.
In gevangenschap
De zwaargewonde Bommenrichter Walter W. Poole Jr werd samen met Ovila S. Corbiere overgebracht naar het Duitse lazaret in het St. Joseph ziekenhuis in Apeldoorn
Poole werd daar door de Duitsers geopereerd. (boven het doel was een granaatscherf via zijn oksel in zijn rechter longtop terecht gekomen.) Hij genas langzaam en op 1 februari 1945 werd hij overgebracht naar Dulag Luft West. Daarna ging hij naar Stalag Luft III.(Sagan) en van daar uit naar Stalag Luft XIII D (Neurenberg). Uiteindelijk werd hij op 29 april 1945 door de Amerikanen bevrijd in het kamp Moosburg (Stalag VII A) Corbiere die gewond was aan zijn voet werd ook op 1 februari overgebracht naar Dulag Luft West.
Pope, Bagot, Jurcyk en Kerr werden begin december 1944 overgebracht naar Dulag Luft West. Pope werd overgebracht naar Stalag Luft I (Barth-Vogelsang). Joseph Kerr ging via Dulag Luft naar Stalag Luft IV (Gross Tychow). Begin februari werd dit kamp geëvacueerd vanwege het oprukkende Rode leger. 6000 gevangenen moesten te voet naar een ander kamp, deze “Death March “ duurde 86 dagen en koste door honger uitputting en kou aan 1300 gevangenen het leven! Joseph Kerr werd op 26 april bevrijd in de omgeving van Bitterfeld.
Hawkins, Steele en Lewis werden in het Duitse lazaret in Enschede behandeld, op 22 december werden ze overgebracht naar Dulag Luft West en van daar uit naar een krijgsgevangenenkamp. Alle bemanningsleden van de 43-37846 keerden na de oorlog behouden in de USA terug.
Dulag Luft West in Oberursel (13 km ten NW van Frankfurt am Main) was het grootste ondervragingscentrum van de Luftwaffe in Europa. Bijna alle neergeschoten vliegers werden daar naar toegestuurd om te worden ondervraagd. Gemiddeld zaten ze daar 1 à 2 weken in eenzame opsluiting alvorens overgebracht te worden naar een krijgsgevangenenkamp. In 1944 zaten er 29.000 Geallieerde vliegers in Dulag Luft West!
23 mei 1992: Harry Hiddink, Anne Jansen, Karl Lusink, Walter Poole, Kermit
Pope en Ab Woerds op de plaats waar de bommenwerper een noodlanding
maakte. (foto: Hans Prinsen)
Tot Slot
De B-17 werd op de noodlandingsplaats door de Duitsers gecamoufleerd met dennen- bomen. De motoren, boordbewapening en de benzine werden uit het toestel gehaald. Ook maakten ze de bom onschadelijk en haalden deze uit de B-17. De romp zou er nog tot 1947 hebben gelegen? En zo eindigde de 31ste vlucht van de “Phone Express” op
zondag 26 november 1944 even ten Noordoosten van Velswijk.
Bronnen:
Missing Air Crew Report (MACR) 11144 for B-17G 43-37846 November 26, 1944.
National Archives (Record Group 92) at College Park, Maryland, USA.
398th Bomb Group Memorial Association
Boek: The Mighty Eight – Roger A. Freeman – 1986
Boek: The Mighty Eight War Diary – Roger A. Freeman – 1986
De heer Kermit R. Pope
De heer Walter W. Poole Jr.
De heer Joseph Kerr
Ooggetuigen:
De heer Harry Hiddink
De heer Ab Woerds
Mevrouw Anne Jansen
Met dank aan:
De heer Bert Schieven
Mevrouw Anne Jansen
© Karl Lusink/ARGA