Anneke van Dam, een joods meisje in Halle en de Slangenburg.
Samenstelling artikel maart 2021: E. Somsen-Lieverdink. www.oudzelhem.eu
Anneke van Dam geboren op 27-3-1938 in Nieuwer Amstel, werd geboren in het gezin van Arnout (Nout) Elias van Dam *12-4-1903 en Catharina (Ina) Hendrix * 24-11-1905. Ze heeft twee broertjes, Hans Arnout van Dam * 2-8-1933 († 11-2-1944 Auschwitz ) en Eric Arnout van Dam *3-9-1935 († 11-2-1944 Auschwitz )
Als de Tweede Wereldoorlog in mei 1940 uitbreekt, woont het gezin al sinds 1930 aan de Amsterdamseweg 496.
De oplopende spanning en beperkingen ten opzichte van de Joodse bevolking in Amsterdam, zorgen voor grote ongerust bij de ouders, die dan in 1942 een zeer ingrijpende en emotionele maatregel treffen.
Hun 3 kinderen moeten in veiligheid gebracht worden door ze te laten onderduiken.
 |
 |
| De ouders Nout en Ina van Dam | De broertjes Hans en Erik van Dam |
De broertjes Hans en Eric van Dam duiken onder in aan de Woudenbergscheweg 25, dat later nummer 49 werd, in Austerlitz, bij Jan en Stine van Veenendaal.
De ouders Nout en Ina van Dam duiken in de herfst van 1942 onder, eerst aan de Herengracht 175 hs Amsterdam, daarna aan de Dinkelstraat 40. Hans is leerling geweest van de 1e Montessorischool in Amsterdam.
Dochter Anneke van Dam, dan 4 jaar, wordt na een emotioneel afscheid, in september 1942, op de trein naar de Achterhoek gezet, met in haar handen de pop Nellie en een mapje foto’s van haar ouders en haar twee broertjes.
Haar begeleidster is Johanna Goubitz, zelf half joods, vader was joods, moeder niet joods.
Johanna Goubitz
Aangekomen op het station in Doetinchem, wacht haar onderduikvader ds. R.C.G. Troelstra *1901 haar op en samen gaan ze naar de pastorie aan de Dorpsstraat 17 in Halle waar ze opgewacht wordt door mw. P. Troelstra- Pees en hun 3 kinderen.
 |
 |
| Ds. R.C.G. Troelstra | mw. P. Troelstra- Pees |
De 4 jarige Anneke is onder de indruk van het statige pand, de hoge plafonds, de lange gang in het midden, waar ze 9 maanden zal blijven en een eigen kamertje krijgt.
De kerk en de pastorie aan de Dorpsstraat 17 in Halle
Anneke mocht dominee Troelstra graag, maar zijn echtgenote was geen warme vrouw en door hun zoontje werd ze geplaagd. (blz. 93 in het boek Zussen van Hinke Piersma) Alleen als de dominee op zaterdagmiddag zijn preek voorbereidt zit Anneke bij hem in de zonnige serre aan de achterkant van de pastorie en bekijkt het mapje met de foto’s.
In het voorjaar van 1943 werd ds. Troelstra beroepen in Wageningen, en nam deze aan.
Ze besluiten Anneke niet mee te nemen en vragen een bevriende dominee om Anneke onder te brengen bij een van zijn gemeenteleden en ouderling; Marinus Woolschot.
Zo komt Anneke op 18 juni 1943 bij de familie Woolschot, op boerderij “Het Venne”, Halseweg 1, voorheen S 46 E, in de Slangenburg.
Luchtfoto uit 2020 van de boerderij aan de toenmalige Halseweg 1 waar Anneke bij de fam. Woolschot als een eigen kind liefdevol onderdak kreeg.
Boerderij "Het Venne" met Marinus Woolschot in de tuin. Foto: collectie Mineke Woolschot.
De boerderij had nog geen elektriciteit en waterleiding, maar wel een pomp.
In de woonkeuken stond een tafel met stoelen en langs de wanden stonden extra stoelen voor het bezoek dat veelvuldig langs kwam en altijd mee kon eten.
In de wimme, naast de schoorsteenmantel, hingen spek en worsten van eigen slacht. Er was in de kelder altijd genoeg houdbare groenten zoals zuur- kool, weckflessen vol groenten en genoeg aardappels voor het hele seizoen.
De grote moestuin leverde veel groenten voor de winter op en had ook een siertuin vol fleurige bloemen, de grote trots van moeder Hanna Woolschot.
De familie Woolschot leeft eenvoudig, het belangrijkste boek in huis is, is de Bijbel waaruit elke middag bij het eten uit voorgelezen werd, en de leidraad is in hun leven.
 |
 |
| Vader Marinus en moeder Hanna Woolschot | ca. 1945 Mineke, Anneke, Herman en Wim Woolschot |
De familie Woolschot bestaat uit:
Marinus Woolschot* 1898- 1985 en Johanna (Hanna) Eenink* 1912-1981
Hun kinderen; Hermina Johanna (Mineke) Woolschot* 1939, Willem Herman (Wim) Woolschot* 1940, Herman Theodoor (Herman) Woolschot* 1941
De kinderen Woolschot waren door hun ouders voorbereid op het nieuwe zusje, vader Marinus nam Anneke op schoot en zei; ” En no’w bun ij de oldste”, zo kreeg Anneke meteen een vaste plek in het gezin. Het klikte meteen goed tussen Anneke en de andere gezinsleden, en Anneke had het nog wel over haar broertjes Eric en Hans, maar niet meer over haar ouders.
Het mapje met de foto’s werd, voor de veiligheid van Anneke, in een kistje op het erf begraven en zo verdween de herinnering aan haar eigen familieleden.
Anneke was zich niet bewust van het vreselijke lot dat haar eigen familie trof.
Haar ouders werden beiden gearresteerd en op 31-3-1943 naar Westerbork vervoerd en vertrokken naar Sobibor in Polen, waar ze na een lange treintocht van 72 uur op 6-4-1943 aankwamen en op 9 -4- 1943 werden vermoord.
Haar beide broertjes Hans en Eric werden tijdens een razzia op 21-1-1944 gearresteerd en de volgende dag naar Westerbork vervoerd en kwamen op 8-2-1944 aan in Auschwitz, en 11-2-1944 vermoord.
Anneke heeft het erg na haar zin in haar nieuwe pleeg- familie, en bouwt een sterke band met hun op, waarvan ze de ouders tot hun dood pappa en mamma blijft noemen.
Op de boerderij zijn koeien, die ze leert melken, varkens, kippen, en een hond die een eigen hok heeft, een grote tuin en weilanden rondom. De boerderij ligt aan een zandpad.
Kinderen Herman, Wim, Mineke Woolschot en Anneke bij het hondenhok.
Anneke, met donkere haar een overgooier aan en een mooie strik in het haar, klompen aan haar voeten, kon zo door gaan voor een echte Achterhoekse boerendochter, maar ze mocht om veiligheidredenen niet van het erf.
Op zondag ging vader Woolschot naar de kerk in de Slangenburg, waar hij ouderling was, na de oorlog gingen ook moeder Hanna, mee naar de kerk, de kinderen gingen naar de zondagschool in de Nijman. Zo verdween alles wat joods was aan Anneke op de achtergrond.
Foto kerkje in de Slangenburg.
Boerderij “Het Venne” kreeg aan het eind van de oorlog tijdelijk te maken met inkwartiering van Duitsers, in de opkamer stond zendapparatuur, voor de kinderen spannend en leuk omdat de Duitsers grapjes maakten met de kinderen.
Het verhaal dat mijn vader vertelde volgens Mineke, is het volgende: hijzag dat de officier die langskwam en tegenover Anneke en mij aan tafel had plaatsgenomen, oplettend en langdurig naar ons keek en dat verontrustte hem. Wij zaten te tekenen en merkten niets. Toen mijn vaderuit de kelder kwam waar hij iets moest halen en zijn blik en die van de Duitser elkaarkruisten, zei hij (dus die Duitse officier):geen zorgen, alles is in orde.)
Bij dreiging van een razzia werd de familie gewaarschuwd door een oom die in het verzet zat en werd Anneke ondergebracht in het vakantiehuisje waar ds. Troelstra toevallig bivakkeerde, tot de dreiging over was.
De Duitse soldaten waarschuwden vader, voor die ene man, die schiet je zomaar overhoop.
In maart1944 werd Anneke 6 jaar en zou ze eigenlijk leerplichtig worden, maar in de Christelijke Halle Nijman aan de Halle Nijmanweg zaten Duitsers en vader Marinus Woolschot vond het risico te groot.(Het jaar erop gingen Anneke en Mineke voor het eerst naar school, want Mineke was inmiddels ook leerplichtig.)
Door de aanwezigheid van Duitse soldaten, was er in de school geen mogelijkheid tot les geven, en diende de feestzaal van cafe Lovink als leslokaal.
Op de boerderij “Het Venne” bracht de familie Woolschot op advies van de Duitse soldaten, de nacht voor de bevrijding, door in de kelder van de boerderij.
De volgende ochtend, 1 april 1945, waren de Duitsers verdwenen.
Tijdens de bevrijding van de Slangenburg, op 1 april 1945, mochten Anneke en Mineke naar de verharde Halseweg, (de boerderij stond aan een lange zandweg.)
Daar hielden de bevrijders halt en trakteerden hun op chocolade, iets wat de kinderen helemaal niet kenden, maar wel erg lekker vonden.
De meisjes kregen ook voor hun ouders en twee broertjes chocolade mee.
Na 1 april 1945 en begonnen Mineke (6 jaar) en Anneke (7 jaar) gezamenlijk, op de Christelijke Lagere School te Halle Nijman.
Doordat er in de oorlog Duitsers in de leslokalen hadden gezeten, was al het meubilair verdwenen of stuk en duurde het even tot er weer volop les kon worden gegeven en diende het dichtbij gelegen feestgebouw bij zaal Lovink tijdelijk als leslokaal. (Anneke en Mineke hebben daar niets van gemerkt, wij hebben gewoon les gehad in een lokaal.)
Foto Halle Nijman school voor 1940
Ze kregen les van o.a. Schoolhoofd Jan Rijnsent en juf Plaggemars.
Ze gingen identiek gekleed en zaten naast elkaar, ze wilden soms wel naast een vriendinnetje zitten, maar moeder Hanna Woolschot zei ” I’j wet wa’j an mekare hebt, blief maor naost mekare zitten”.
Na de oorlog bleek dat van Anneke ’s familie van vaderskant alleen Oma Anna van Dam en tante Lien van Dam de oorlog hadden overleefd, van haar moederskant alleen het gezin van tante Gretha Hendrix en tante Els Hendrix en haar man oom Dick van Dien.
Tante Els en oom Dick waren als Engelandvaarders via Zwitserland in Engeland beland, waar Els bij de Regeringsvoorlichtingsdienst (R.V.D.) in Londen werk had gevonden.
Haar man Dick van Dien die bij de R.A.F. een vliegopleiding volgde, en in de lente van 1944 klaar werd gestoomd bij de Advanced Flying Unit voor vluchten boven Europa, haalde door zijn nervositeit het examen niet.
Nadat Els bij de R.V.D. problemen kreeg met haar collega’s, solliciteerde zij bij het Ministerie van Handel en Industrie en Landbouw waar ze van 1-6-1943 tot 10-9-1944 op het documentatieafdeling werkzaam was, intussen volgde ze bij Het Rode Kruis een opleiding voor het hulpverleningswerk, om na de oorlog dienst te doen voor Het Vrijwillig Vrouwen Hulpkorps (VVKH)
Tante Els van Dien-Hendrix spoorde Anneke op en kwam in de zomer van 1945 per jeep en in uniform op de boerderij in de Slangenburg om kennis te maken met het gezin Woolschot.
Tante Els in uniform.
Tante Els zag hoe Anneke haar plaats had gevonden in het gezin en dat het niet goed zou zijn haar daar zo snel weg te halen. Zij en haar man oom Dick vonden het belangrijk dat zij haar lagere school kon afmaken in de Nijman. Daarna zou ze dan haar middelbare schoolopleiding bij hen in Amsterdam volgen.
Vader Marinus Woolschot en moeder Hanna Woolschot-Eenink en ook de kinderen wilden het liefst dat Anneke bij hun bleef.
Mineke; "Tante Els was voogd, mijn vader was toeziend voogd en natuurlijk voelde het voor ons gezin als een drama dat Anneke vanaf haar 13e naar Amsterdam ging. Er was een hechte relatie tussen tante Els en oom Dick en mijn ouders, maar Annekes familie had de meeste zeggenschap. Zij wilden dat Anneke de juiste scholing zou krijgen. 
Foto ca. 1950-51 Met Mineke en Anneke op de Halle Nijman school.
Ook de feesten bij het 75 jarig bestaan van de Halle Nijmanschool viert Anneke mee.
In haar jeugd werd Anneke slechts een keer herinnerd aan haar Joods-zijn, ter gelegenheid van haar 12e verjaardag, haar Bat Mitswa, kreeg ze van een Joodse organisatie een zwart wollen truitje cadeau, moeder Hanne vond dit veel te somber en borduurde er vrolijke bloemen op.
Tijdens de naoorlogse periode ging Anneke samen met Mineke Woolschot logeren bij tante Els en oom Dick.
 |
 |
| 1946 Kerstvakantie van Anneke en Mineke bij tante Els in Amsterdam | Oma Anna van Dam logeert op de boerderij in de Slangenburg. |
Omgekeerd kwamen Anneke’s familieleden naar de Achterhoek waar ze een warm omhaal kregen van de familie Woolschot. Het viel moeder Hanna wel op dat Anneke dan erg stil en gespannen was en opgelucht als de logeerpartij voorbij was.
Er brak een strijd los rond de voogdij van Anneke. Mineke: "Er was onenigheid over Annekes bestemming tussen tante Els en oom Dick aan de ene kant en Annekes grootmoeder aan de andere kant. Het was dus niet een strijd tussen mijn ouders en tante Els!" die door de rechter in Amsterdam op 20-11-1946 beslist werd in; Els van Dien werd tot voogd benoemd en Marinus Woolschot werd als toeziend voogd benoemd.
Het resulteerde er in dat Anneke na haar lagere school periode in de Halle Nijman haar verdere scholing in Amsterdam zou volgen.
Anneke kwam op 24-5-1951 bij Tante Els en Oom Dick van Dien op het Mariotteplein te wonen, ze kon niet erg wennen, haar familie in de Achterhoek bleef ze missen.
Anneke kijkt uit over het Mariotteplein.
Op de H.B.S. waar ze o.a. Franse lessen kreeg, de woorden en vooral de uitspraak ervan waren lastig en ’s avonds door tante Els overhoord. Het ging tante Els en oom Dick erom, dat Anneke de juiste scholing zou krijgen. Tante Els en oom Dick waren geassimileerde joden, het Joodse geloof speelde geen rol in hun leven, zij waren agnost.)
Om haar toch tegemoet te komen, wilden tante Els en oom Dick van Dien, haar op catechisatie doen, wat ze op hevig verzet kwam te staan van Oma Anna van Dam, die haar kleindochter toebeet “Je bent een Jodin”
Op 15 december 1961 trouwt Anneke als 23 jarige met een niet-Joodse man.
Anneke krijgt een zeer warme Friese schoonfamilie, die haar de liefde geven die ze bij tante Els niet kreeg.
Anneke gaat op 13-4- 2017 naar het N.I.O.D.in Amsterdam voor de presentatie van het boek Zussen. De titel slaat op de drie zussen, haar moeder Ina Hendrix, haar tante Greta Hendrix en haar tante Els Hendrix.
Daar ontmoet zij de huidige bewoners van haar geboortehuis, Amsterdamseweg 496 in Nieuwer Amstel.
Als ze enkele dagen later bij de huidige bewoners P. B. en A. van L. komt, laat hij haar het huis zien, Anneke heeft er geen herinnering aan, alleen het trapje in de tuin waar ze als peuter vanaf viel, komt haar bekend voor.
De koperen voorwerpen die haar ouders in de oorlog verborgen hadden onder de suitedeuren
kreeg ze mee naar huis.
Na haar huwelijk wordt Anneke’s gezin uitgebreid met een zoon, twee dochters en kleinkinderen.
Haar pleegzusje Mineke woont een tijdje bij tante Els en oom Dick van Dien in Amsterdam, zij trouwt met Erik Ernst Können, die ze in Amsterdam ontmoet, gaat naar Amerika, maar komt weer terug naar Nederland en woont nu in Zaltbommel.
Slangenburgweg 1 vervolg.
Herman Theodoor Woolschot *1941 trouwt in 1968 en vertrekt met zijn Australische vrouw naar Queensland Australië.
Haar pleegouders;
Marinus Woolschot *26-11-1898 Ambt Doetinchem IJzervoorde, overleden 20-12-1985 Doetinchem
Johanna Woolschot-Eenink *17-10-1912 Halle, overleden 21-7-1981 Doetinchem
De boerderij “Het Venne” is ca. 1986 verkocht.
De namen van de vermoorde familie van Dam staan vermeld op het namenmonument in Amstelveen.
Bronnen: Oud Zelhem foto's, Mineke Woolschot, Halle pastorie en Halle Nijmanschool, foto’s Slangenburgh-bode 2020, uit het artikel van Toos Lenderink en via internet.