Gijzelaars en politieke gevangenen.
| Samenstelling van het artikel voor Oud Zelhem. | H.M. Somsen |
| Website: Graven in de vuurlinie | Karin van Veen |
 |
Oproepen zich te melden voor graafwerkzaamheden rond Zevenaar, het oppakken van gijzelaars, razzia’s huis aan huis, bombardementen, het zijn repeterende beelden. Vaak treffende details, niet altijd helder maar tekenend voor de spannende en angstige tijden, genoteerd door een dagboekenier die het wel en wee van elke dag heel goed volgde. Medio oktober dreigen 12 gijzelaars gefusilleerd te worden als zich geen ´spitters´ melden. Ze melden zich en daarmee zijn in de volgende maanden nieuwe ellendige toestanden ingetreden. |
De eerste groep gijzelaars
Ook de gemeente Zelhem had haar aandeel mannen te leveren voor het graafwerk van de O.T.
Ondanks de N.S.B. bezetting in het gemeentehuis kon maar steeds niet het vereiste aantal worden bereikt, althans het gewenste aantal verscheen nooit op het werk.
Het werd anders, toen op 13 oktober 1944 een aantal ingezetenen in gijzeling werden genomen en aan deze mensen verteld dat zij gefusilleerd zouden worden als niet het vereiste aantal mannen aan het maken van de verdediging loopgraven zou deelnemen. De eerste gijzelaars waren: G.J. Abbink, A. Bulterman, W. Hukker, G.J. Lemereis , G. ter Maat, A. Schieven, K.H. Veenstra en G. J. Wolsink.
Op een boerenwagen werden zij naar Zevenaar vervoerd. Op 21 oktober werden ze weer vrijgelaten.
De tweede groep gijzelaars, waar van er éen is gefusilleerd.
Krantenartikel uit de collectie van Harry Somsen
Op 13 november 1944 vonden de Duitsers het nogmaals nodig gijzelaars vast te zetten. Het aantal spitters uit Zelhem daalde gestaag en hieraan moest een einde komen.
Deze keer werden gevangen genomen: Herm.A. Bokkers, G.J. te Brinke, G.J. Bruggink,
H. Ellenkamp, F.W. Groot Nibbelink, H.M. Kets, B. Polman uit Doetinchem †, J. Reinders, G.J. Somsen en A.J. Woerts.
J. Reinders wist uit het gemeentehuis te ontvluchten waardoor hij de dans ontsprong. De overigen werden naar Zevenaar overgebracht, waar zij op 23 december 1944 werden vrijgelaten.
B. Polman uit Doetinchem, die in Zelhem was, een Jehova -getuige, weigerde vanwege zijn geloof, graafwerk te verrichten, waarin hij bleef volharden, ondanks de meest laaghartige mishandelingen. Zijn aanbod om binnendienst te verrichten, werd niet geaccepteerd. Toen hij bleef weigeren werd hij op 17 november gefusilleerd.
Politieke gevangenen
Schijnbaar niet tevreden met het resultaat van de massa arrestatie in verband met een vermeend wapencomplot en misschien niet voldaan over de gijzeling van Zelhemmers, arresteerde op 20 oktober 1944 de Duitsers een viertal ingezetenen die als politieke gevangenen naar Zevenaar werden overgebracht. Dat waren de heren; W. Oldenboom, G. Sevink, D.J. Geurkink, en W.Jansen.
W. Oldenboom herkreeg op 20 november zijn vrijheid. D.J. Geurkink en W. Jansen konden in het begin van januari 1945 naar huis.
Met de heer G. Sevink, die een belangrijk aandeel had in de illegale beweging, hadden zij iets anders voor. Met vele anderen werd hij in februari 1945 op transport gesteld naar Duitsland. De overbrenging gebeurde in goederenwagons. In Terborg waagde Sevink door een kleine opening buiten de wagon te komen en van de rijdende trein te springen, wat hem ondanks de duisternis wonderbaarlijk lukte. Hij slaagde er in met behulp van Gaanderense ingezetenen en de politie uit Gaanderen op een goed onderduik adres te komen, waar hij het einde van de oorlog heeft afgewacht. De heren E.C. Achterberg (op 6 maart 1945 in Neuengamme overleden) en H.W. Wolsink, (op 26 december gearresteerd en op 17 maart 1945 overleden aan dysenterie in Wobelin-Ludwigslust, een kamp in Oost Duitsland), die in de zelfde trein stonden hebben helaas geen kans gezien te ontvluchten.
H.J. Ellenkamp werd op 8 november 1941 opgebracht naar het Oranjehotel in Scheveningen en op 9 januari 1942 weer vrijgelaten.
Ir. P de Fremery werd als gijzelaar naar St. Michiels Gestel gezonden waar hij enkele maanden later weer vrij kwam.
Dr, Gerritsen (huisarts) is naar kamp Amersfoort gebracht waar hij 12 dagen heeft gezeten voor hij weer naar huis kon.
De heren H.J en H.W. Ellenkamp werden vastgezet van 29 augustus tot 3 september 1944. De heren A.G. Hebbink, D. Jolink en H. Jolink werden van 6 februari tot 28 maart van hun vrijheid beroofd.
Henk J. van der Meulen, W. Middeldorp en J. Rijpstra , zie bij gevallen in de oorlog:
Hierbij ook Henk Klein Hesselink die tijdens de graafwerkzaamheden voor de TODT in Zevenaar omkwam.
Verhalen over gijzelaars uit de gemeente Zelhem zie verhalen 2e wereldoorlog:
Herinneringen 1940-1945 door G.J. Lemereis.
De laatste dagen van Bernard Polman.
Oorlogs herinneringen van de Heidesmid.
In december 1944 zijn er door Zelhemmers kerstpaketten gemaakt voor gijzelaars in Zevenaar die werden zeer gewaardeerd. Een reactie van een dwangarbeider staat in dit artikel onder het kopje ‘Kerstviering’. Uit de website, Graven in de vuurlinie.
’s Middags volgt er nog een protestantse kerkdienst. ‘De dominee hier preekte rustig in de katholieke kerk, waarin de wierook geur nog hing.’ Na afloop wandelen de mannen naar de boerderij waar de kapelaan zolang verblijft. Daar krijgen ze wederom een traktatie: een kop overheerlijke chocolademelk. ‘En toen had de kapelaan een extra verrassing voor ons.’
Die bestaat uit pakjes met lekkernijen voor iedere man, aangeboden door de bevolking van Zelhem in de Achterhoek. ‘We waren er allemaal diep van onder de indruk, van zo’n bewijs van medeleven van ons volk. Dat geeft je een prettig gevoel, het is een symbool, dat ons volk er zich niet onder laat krijgen, dat we blijven geloven in onze herrijzenis. Net zoals wij geloven in onze terugkeer in Rotterdam. Het geeft je weer meer dan ooit de kracht om erdoor te komen, om de wil te hebben terug te keren, en je er niet onder te laten krijgen.’
Hieronder een link naar het gehele artikel
https://gridvl.org/2022/10/21/pannerden-1944-1945-contacten-arbeiders-verdedigingslinie-in-frontgebied-en-buitenwereld/
Voor veel meer informatie over de geschiedenis van de gijzelaars en hun werkzaamheden, de arbeidsinzet in de Liemers zie onderstaande link rond de dwangarbeid uit die tijd. Graven in de vuurlinie https://gridvl.org/
Karin van Veen (auteur van die website) verricht sinds juli 2020 onderzoek voor Graven in de vuurlinie. Dit omvat archief-, literatuur-, internet- en veldonderzoek.